মনজিৎ ঠাকুৰ
পূব ভাৰতৰ বিহাৰ, উত্তৰ-প্ৰদেশ আৰু ছত্তীশগড়ত উৎপত্তি হোৱা সূৰ্য্য পূজাৰ চিনাকী উৎসৱ ছট পূজা সময়ৰ লগে লগে হোৱা প্ৰব্ৰজন আৰু সূৰ্য্যক পৃথিৱীত জীৱৰ উৎস বুলি সমাজত থকা ধাৰণাটোৰ জনপ্ৰিয়তাৰ বাবে ক্ৰমান্বয়ে দেশৰ সকলো প্ৰান্তলৈ বিয়পি পৰিছে।
অৱশ্যে সূৰ্য্য দেৱতাক কেৱল ভাৰতীয়সকলেই পূজা কৰা নহয়; আন বহুতো সংস্কৃতি আৰু ধৰ্মইও নিজৰ নিজৰ ধৰণেৰে সূৰ্য্যক পূজা কৰে। ঐতিহাসিকভাৱে কিছুমান সংস্কৃতিয়ে বলিদানত বিশ্বাস কৰিছিল আৰু আন কিছুমানে পৃথিৱীক জীৱন প্ৰদানকাৰীৰ সন্মানাৰ্থে সূৰ্য্য মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল। পেৰুৰ ইনকা, প্ৰাচীন জৰ্ডানৰ নাবাটিয়ান আৰু জাপানৰ শ্বিণ্টো ধৰ্ম হৈছে সূৰ্য্যক পূজা কৰা কিছুমান সংস্কৃতি।
আনকি নবতীয়াসকলে সূৰ্য্যৰ সন্মানত জৰ্ডানত পেট্ৰা নামৰ এখন নগৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল। দক্ষিণ আমেৰিকাৰ ইনকা সভ্যতাৰ বাবে অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ দেৱতা আছিল সূৰ্য্য দেৱতা। ইনকা স্থাপত্যৰ বহুখিনি সূৰ্য্যৰ পূজাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। ইয়াত সূৰ্য্য (অনন্তকাল)ৰ অৱস্থান চিহ্নিত কৰিবলৈ বিভিন্ন ঠাইত স্তম্ভ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে।
অনন্তকাল (Solstice) হ’ল বছৰৰ সেই দিন, যিদিনা সূৰ্যৰ পোহৰ পৃথিৱীত আটাইতকৈ বেছি সময় পৰে। অৰ্থাৎ বছৰৰ আটাইতকৈ দীঘলীয়া দিনটোক গ্ৰীষ্মকালীন অনন্তকাল (২১ বা ২২ জুন) বোলা হয়। ইংটি ৰাময়ী হৈছে ইনকা সভ্যতাৰ বাৰ্ষিক সূৰ্য্য উৎসৱ, যিটো গ্ৰীষ্মকালীন অনন্তকালত হয় আৰু আজিকালিও গায়ন-বায়ন আৰু নৃত্যৰ দ্বাৰা উদযাপন কৰা হয়।
ছট পূজাৰ সময়ত সূৰ্য্যক পূজা কৰি থকাৰ সময়ত এগৰাকী ভাৰতীয় মহিলা
নবাটীয়া লোকসকলৰ পূজাও সূৰ্য্যৰ ওপৰত কেন্দ্ৰিত আছিল। তেওঁলোকৰ অন্যতম দেৱতা দুষাৰা আছিল সূৰ্য্য, দিন আৰু পৰ্বতৰ প্ৰতীক। আৰু দুষাৰাক মন্দিৰৰ মুধচৰ পৰা পূজা কৰা হৈছিল। ৰোমে নাবাটিয়া দখল কৰাৰ পিছতো এই দেৱতা স্থানীয় মুদ্ৰাত উপস্থিত আছিল। প্ৰমাণ পোৱা গৈছে যে খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৪০০ চনৰ আশে-পাশে জৰ্ডানৰ বিখ্যাত নাবাটিয়ান চহৰ পেট্ৰাত বিষুৱ আৰু অনন্তকালৰ লগত জড়িত কেইবাটাও মন্দিৰ বা অনুৰূপ পবিত্ৰ গাঠনি নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।
শ্বিণ্টো ধৰ্মত আমাটেৰাছু নামৰ এগৰাকী সূৰ্য্য দেৱী আছে, যি এই পন্থাৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ দেৱতা আৰু উচ্চ স্বৰ্গীয় সমভূমিৰ ওপৰত শাসন কৰে। এটা বিখ্যাত মিথ হৈছে আমাতেৰাছুৱে আন এজন দেৱতাৰ সৈতে কাজিয়া কৰি কেনেকৈ গুহাত আবদ্ধ হৈ পৰিছিল। জাপানী লোককথা অনুসৰি আমাতেৰাছুৰ অন্তৰ্ধানৰ লগে লগে পৃথিৱীখন সম্পূৰ্ণ অন্ধকাৰত ডুব গৈছিল। তেওঁ গুহাৰ পৰা ওলাই অহালৈকে সূৰ্য্যৰ পোহৰ ঘূৰি নাহিল। বৰ্তমান জাপানৰ সম্ৰাট একে দেৱী আমাতেৰাছুৰ বংশধৰ বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।
কিন্তু ইতিহাসবিদসকলে এতিয়াও নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ মানুহৰ ধৰ্মীয় বিশ্বাস সম্পূৰ্ণৰূপে বুজি পোৱা নাই। কিন্তু তেওঁলোকৰ মেগালিথিক গঠন যেনে ইংলেণ্ডৰ ষ্টোনহেঞ্জ (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৩০০০) আৰু আয়াৰলেণ্ডৰ নিউগ্ৰেঞ্জ (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৩২০০) তেওঁলোকৰ সম্প্ৰদায়ত সূৰ্য্যৰ গুৰুত্বৰ প্ৰমাণ।
ইনকা সূৰ্য্য দেৱতা
উদাহৰণস্বৰূপে নিউগ্ৰেঞ্জ এনেদৰে নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল যাতে শীতকালীন অনন্তকালৰ আগৰ আৰু পিছৰ দিনবোৰত পথটোৰ প্ৰৱেশদ্বাৰৰ মাজেৰে সূৰ্যৰ পোহৰ সোমাই যায়। নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ সংস্কৃতিসমূহে শীতকালীন অনন্তকাল (ভাৰতত সংক্ৰান্তি)ক জীৱনৰ বিজয়ৰ প্ৰতীক হিচাপে গণ্য কৰিছিল বুলিও এটা ধাৰণা আছে।
সূৰ্য্য পূজা খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১৪ শতিকাত মিছৰত এটনিজমৰ পৰা সূৰ্য্য পূজাৰ উৎপত্তি হৈছিল। কিন্তু খ্ৰীষ্টান ইতিহাসবিদসকলে সূৰ্য্য উপাসনাক প্ৰায়ে ‘পৌত্তলিক’ ধৰ্মৰ শব্দ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে। যদিও প্ৰায় প্ৰতিটো সংস্কৃতিতে সৌৰ প্ৰতীক চিত্ৰিত কৰা হৈছে, তথাপিও কেইটামান সংস্কৃতিয়েহে (ইজিপ্ত, ইণ্ডো-ইউৰোপীয়, আৰু মেছ’-আমেৰিকান) সৌৰ ধৰ্মৰ বিকাশ ঘটালে। বিশেষ সাদৃশ্যটো হ’ল এই সকলোবোৰ ঠাইতে ৰাষ্ট্ৰৰ ঐশ্বৰিক নীতি অৰ্থাৎ ৰজাক ঈশ্বৰ বুলি গণ্য কৰাৰ প্ৰথা আছিল। সেই সকলোবোৰতে সূৰ্য্যক উচ্চ আৰু নিম্ন উভয় জগতৰ শাসক হিচাপে কল্পনা কৰা হৈছে।
প্ৰাচীন মিচৰত সূৰ্য্য দেৱতা ৰে (sun god Re) প্ৰধান দেৱতা আছিল আৰু সেই সভ্যতাৰ ইতিহাসৰ আৰম্ভণিৰে পৰাই এই পদত অধিষ্ঠিত আছিল। সাগৰৰ ওপৰেৰে সূৰ্য্য দেৱতাৰ যাত্ৰা সম্পৰ্কীয় ধাৰণা অনুসৰি, সূৰ্য্যই যৌৱন দেৱতা খেপাৰৰ ৰূপত আত্মপ্ৰকাশ কৰে; দুপৰীয়া সম্পূৰ্ণ ডাঙৰ সূৰ্য্য দেৱতাজন শিখৰত ৰে (Re) হিচাপে দেখা দিয়ে আৰু সন্ধিয়া বয়সস্থ সূৰ্য্য দেৱতা আতুম (Atum) হিচাপে অস্ত যায়।
প্ৰাচীন মিচৰৰ ৰজা আখেনাটন আৰু ৰাণী নেফাৰ্টিটি
মধ্যযুগীয় ইৰাণত সূৰ্য্য উৎসৱক প্ৰাক-ইছলামী যুগৰ উত্তৰাধিকাৰ হিচাপে পালন কৰা হৈছিল। সূৰ্য্য পূজাৰ ভাৰত-ইউৰোপীয় চৰিত্ৰ সৌৰ দেৱতাৰ ধাৰণাতো দেখা যায়। আমি সাধাৰণতে বগা ঘোঁৰাই টানি অনা ৰথত সূৰ্য্য দেৱতাক দেখিবলৈ পাওঁ। ভাৰত-ইৰাণী, গ্ৰীক-ৰোমান আৰু স্ক্যাণ্ডিনেভিয়ান পৰম্পৰাত সূৰ্য্য দেৱতাই ঘোঁৰা লৈ ৰথত উঠি যায়; ভাৰতত ঘোঁৰাৰ সংখ্যা সাতটা, কিন্তু আন ঠাইত মাত্ৰ চাৰিটা ঘোঁৰাহে ৰথত বান্ধি ৰখা হয়।
ৰোমান ইতিহাসৰ শেষৰ ফালে সূৰ্য্য পূজাৰ গুৰুত্ব বৃদ্ধি পায় আৰু শেষত ইয়াক ‘সৌৰ একশ্বৰবাদ’ বুলি জনা যায়। সেই সময়ৰ প্ৰায় সকলো দেৱতাৰ সৌৰ গুণ আছিল আৰু খ্ৰীষ্ট আৰু মিথ্ৰা উভয়ৰে সৌৰ দেৱতাৰ গুণ আছিল। ২৫ ডিচেম্বৰত ছল ইনভিক্টাছ (অবিজয়ী সূৰ্য্য) উৎসৱ অতি আনন্দৰে পালন কৰা হয় আৰু শেষত খ্ৰীষ্টানসকলে এই তাৰিখটো খ্ৰীষ্টমাছ, যীচু খ্ৰীষ্টৰ জন্মদিন হিচাপে উদযাপন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।
