ড০ জাফৰ দাৰিক কাছমী
ভাৰতবৰ্ষ অসংখ্য ধৰ্ম, পৰম্পৰা, মতাদৰ্শৰে সমৃদ্ধ হৈ আছে। বহু পণ্ডিত আৰু ৰজাই কেৱল ধৰ্মৰ সভ্যতা আৰু ইতিহাস অধ্যয়ন কৰাই নহয়, আন ধৰ্মৰ মহিমাৰো বৰ্ণনা কৰিছিল। মুছলমান আৰু অমুছলমান উভয় পণ্ডিতে এই বিষয়ত বিভিন্ন লেখা-মেলা এৰি থৈ গৈছে। তেনে এজন পণ্ডিত আছিল মোগল সম্ৰাট শ্বাহজাহানৰ পুত্ৰ ৰাজকুমাৰ দাৰা শ্বিকোহ। একাংশ পণ্ডিতে তেওঁক মিছা মতাদৰ্শৰ সমৰ্থক (proponent of false ideology) বুলি গণ্য কৰে। তেওঁ দেশৰ বাবে এৰি থৈ যোৱা গৱেষণামূলক কামকো তেওঁলোকে গুৰুত্ব নিদিয়ে আৰু তেওঁৰ বহুত্ববাদী মতামতক সমালোচনা কৰে।
ইয়াৰ বিপৰীতে, আন কিছুমানে ৰাজকুমাৰ দাৰা শ্বিকোহৰ গৱেষণামূলক কামক মূল্য দিয়ে। ভাৰত উপমহাদেশৰ লগতে বিদেশৰ বহু পণ্ডিতে তেওঁৰ ওপৰত কেইবাখনো গৱেষণা পত্ৰ লিখিছে। বিষয়টোৰ ওপৰত এতিয়ালৈকে এক ডজন গ্ৰন্থও প্ৰকাশ পাইছে। দাৰা শ্বিকোহে চুফীবাদ আৰু ইয়াৰ সাৰমৰ্মৰ ওপৰত উল্লেখনীয় কাম কৰিছে। তেওঁৰ কিছুমান ৰচনাসম্ভাৰ হ’লঃ হাছানাত আল-আৰিফিন, ৰিছালা হক নুমা, ছাফিনাত আল-আউলিয়া আৰু তাৰিকাত আল-হাকিকত।
মোগল ৰাজকুমাৰ দাৰা শ্বিকোহৰ 'মাজমা' আল-বাহৰেইন' গ্ৰন্থ
দাৰা শ্বিকোহে এই কিতাপবোৰত চুফীবাদৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছে। বহুতে জানে যে, কোৰাণ আৰু চুন্নাহৰ প্ৰসংগত চুফীবাদ আৰু আত্মাৰ শুদ্ধিকৰণৰ অৰ্থ হ’ল এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ বস্তুগত সুখবোৰ নাইকিয়া কৰি ঈশ্বৰৰ ওচৰ চাপিব লাগে। দাৰা শ্বিকোহে তেওঁৰ পূৰ্বতে উল্লেখ কৰা গ্ৰন্থসমূহতো এই তত্ত্ব দাঙি ধৰিছে। তদুপৰি, দাৰা শ্বিকোহে পাৰ্চী সাহিত্য আৰু কবিতাক লৈও গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম কৰিছে।
দাৰা শ্বিকোহৰ আত্মজীৱনী আৰু তেওঁৰ জীৱনৰ বিৱৰণী তেওঁৰ পাৰ্চী সাহিত্য আৰু কবিতা সম্পৰ্কীয় গ্ৰন্থ দিৱান ই দাৰা শ্বিকোহ (Diwan e Darashkoh) নামৰ গ্ৰন্থসমূহত চাব পাৰি। একেদৰে তেওঁৰ আনখন গ্ৰন্থ Darashkoh's Bayaz পাৰ্চী সাহিত্য আৰু কবিতাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ নথি হিচাপে গণ্য কৰা হয়।
দাৰা শ্বিকোহৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম হৈছে তুলনামূলক ধৰ্মৰ ওপৰত, যিটো আধুনিক যুগত “আন্তঃধৰ্মীয় সংলাপ আৰু ধৰ্মীয় অধ্যয়ন” বুলি অধিক উপযুক্তভাৱে গণ্য কৰা হয়। প্ৰথমে তেওঁ হিন্দু যোগীসকলৰ ওপৰত যোগ শাস্ত্ৰ নামেৰে এখন গ্ৰন্থ ৰচনা কৰিছিল। স্বভাৱ আৰু সাৰমৰ্মত অনন্য আৰু সমসাময়িক সময়ৰ প্ৰয়োজন বুলি ক'ব পৰা দ্বিতীয়টো সৃষ্টি হ'ল "মাজমা' আল-বাহৰেইন" (Majma' al-Bahrain)ৰ ৰচনা আৰু সংকলন আৰু লগতে উপনিষদসমূহৰ পাৰ্চী ভাষালৈ অনুবাদ অৰ্থাৎ "ছাৰ- ই-আকবৰ" (Sir-e-Akbar)। যদি দাৰা শ্বিকোহৰ চিন্তাধাৰা বৰ্তমানৰ পৰিস্থিতিত প্ৰয়োগ কৰা হয়, তেন্তে ইয়াৰ গুৰুত্বৰ দুগুণ শলাগ লোৱা হ'ব আৰু ধৰ্ম অধ্যয়নৰ প্ৰতি তেওঁৰ সহনশীলতা আৰু প্ৰসাৰক লাভজনক বুলি বিবেচিত কৰা হয়।
মুছলমান সন্ত মিয়ান মীৰৰ সৈতে দাৰা শ্বিকোহ
দাৰা শ্বিকোহক বহু মুছলমান ৰজা আৰু শাসকৰ পৰা পৃথক কৰা কথাটো হ’ল তেওঁৰ ধৰ্মৰ অধ্যয়ন আৰু সকলো ধৰ্মৰ অনুগামীসকলৰ প্ৰতি সমান ব্যৱহাৰ। ইয়াৰ ফলত হিন্দু যোগীসকলৰ লগত দাৰা শ্বিকোহৰ ভাল সম্পৰ্ক আছিল। তেওঁ উপনিষদ অনুবাদ কৰি হিন্দু-মুছলমান ঐক্যৰ ব্যৱহাৰিক ছবি দাঙি ধৰে। ইয়াৰ লগতে সকলো ধৰ্মৰ বিশিষ্ট পণ্ডিতৰ সৈতে নিয়মীয়াকৈ হোৱা সাক্ষাৎকাৰৰ পৰাও দাৰা শ্বিকোহৰ উদাৰ মনোভাৱৰ বিচাৰ কৰিব পাৰি। তেওঁ ধৰ্মৰ সমতা আৰু সকলোকে সন্মান দিয়াত বিশ্বাস কৰিছিল।
হিন্দু-মুছলমানৰ সহাৱস্থানে বিভিন্ন প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হোৱাৰ এনে সময়ছোৱাত দাৰা শ্বিকোহৰ চিন্তাৰ প্ৰাসংগিকতা অধিক বৃদ্ধি পাইছে। ধৰ্মীয় প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ দাৰা শ্বিকোহৰ এই তিনিখন গ্ৰন্থৰ প্ৰচাৰ কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে। আমাৰ বহুত্ববাদী সমাজত ঘৃণা, অসহিষ্ণুতা, ধৰ্মবিৰোধী প্ৰথাৰ দ্ৰুত প্ৰসাৰ বন্ধ কৰিবলৈ দেশত ধৰ্মৰ প্ৰতি প্ৰেম আৰু শ্ৰদ্ধা নিৰন্তৰ গতিৰে প্ৰচাৰ কৰিব লাগিব। শেহতীয়াকৈ আলিগড় মুছলিম বিশ্ববিদ্যালয়ত দাৰা শ্বিকোহৰ নামত আসন স্থাপনৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা পদক্ষেপৰ আমি শলাগ লোৱা উচিত।
(ড° জাফৰ দাৰিক কাছমী লেখক, স্তম্ভলেখক আৰু আলিগড় মুছলিম বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধ্যাপক)
