অনিকা মহেশ্বৰী / নতুন দিল্লী
বিশ্বৰ কোনবোৰ বৃহৎ মাদ্ৰাছালৈ প্ৰতি বছৰে হাজাৰ হাজাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শিক্ষা লাভ কৰিবলৈ আহে, আপুনি বাৰু জানেনে? কোৰাণ আৰু হাদীছৰ সমান্তৰালকৈ এই মাদ্ৰাছাসমূহত আধুনিক পাঠ্যক্ৰমৰো শিক্ষা চলি আছে। প্ৰতি বছৰে বহু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে এই মাদ্ৰাছাসমূহত অধ্যয়ন কৰি ডাক্তৰ, ইঞ্জিনিয়াৰ অথবা বিজ্ঞানী হৈ আছে।
শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত আগবঢ়োৱা অৱদানৰ বাবেও এই মাদ্ৰাছাসমূহক বহু বঁটাৰে সন্মানিত কৰা হৈছে। মুছলমানৰদ্বাৰা পৰিচালিত এই মাদ্ৰাছাবোৰত ডাঙৰ ডাঙৰ স্কুল, কলেজ আৰু বিশ্ববিদ্যালয়তকৈ অধিক উন্নত শিক্ষাৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।
আজিৰ লেখাটোত আমি আপোনালোকক বিশ্বৰ পাঁচখন বৃহৎ মাদ্ৰাছাৰ বিষয়ে ক'ম, যাৰ বিষয়ে জানি আপুনিও নিশ্চিতভাৱে আচৰিত হ'ব।
জামিয়া আল আজহাৰঃ এইখন বিশ্বৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ মাদ্ৰাছা। ই ইজিপ্তৰ ৰাজধানী কায়ৰোত অৱস্থিত। প্ৰতি বছৰে ২০ লাখতকৈ অধিক ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে এই মাদ্ৰাছাত শিক্ষা লাভ কৰে। সমগ্ৰ ইজিপ্তত জামিয়া আল আজহাৰৰ সৈতে জড়িত প্ৰায় ৪ৰ পৰা ৫০০০খন শিক্ষানুষ্ঠান আছে।
এইখনেই পৃথিৱীৰ প্ৰথমখন এনে মাদ্ৰাছা য’ত শিশুসকলক কোৰান, হাদীছৰ লগতে পদাৰ্থ বিজ্ঞান, ৰসায়ন বিজ্ঞান, গণিত, জীৱবিজ্ঞান আদি সকলো বিষয়ৰ শিক্ষা দিয়া হয়। প্ৰতি বছৰে ৫০ হাজাৰ বিদেশী ছাত্ৰ-ছাত্ৰীও এই মাদ্ৰাছাত পঢ়া-শুনা কৰিবলৈ আহে।
জামিয়া আল আজহাৰ
প্ৰতি বছৰে জামিয়া আল আজহাৰৰ পৰা বহু চিকিৎসক, অভিযন্তা আৰু পেছাদাৰী ব্যক্তি ওলাই আহে, যিয়ে সমগ্ৰ বিশ্বতে গৈ ইছলাম ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰাই নহয় আধুনিক বিজ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰতো অৰিহণা যোগাইছে। প্ৰতি বছৰে এই মাদ্ৰাছা পৰিচালনাৰ বাবে ১০ হাজাৰ কোটিতকৈ অধিক ধন ব্যয় কৰা হয়।
৯৭০ খ্ৰীষ্টাব্দত মছজিদৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা এই মাদ্ৰাছা অতি কম সময়ৰ ভিতৰতে বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ মাদ্ৰাছাত পৰিণত হৈছে। মাদ্ৰাছাখনৰ পুথিভঁৰালটো বিশ্বৰ অন্যতম বৃহৎ পুথিভঁৰাল হিচাপে গণ্য কৰা হয়। পুৰুষৰ লগতে নাৰীকো ইয়াত সম-অধিকাৰেৰে শিক্ষা প্ৰদান কৰা হয়।
ইতিহাসবিদসকলৰ মতে ১৭৯৮ চনত যেতিয়া নেপোলিয়ন বোনাপাৰ্টে এই সংখ্যা দখল কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁ এই মাদ্ৰাছাখনক বহুত প্ৰশংসা কৰিছিল। নেপোলিয়নে ইজিপ্তত এখন পৰামৰ্শ পৰিষদ গঠন কৰিছিল, যাৰ ৯জন সদস্যই আছিল মুছলমান আৰু সকলোৱে জামিয়া আল আজহাৰৰ পৰা অধ্যয়ন কৰিছিল।
দাৰুল উলুম, দেওবন্দঃ ভাৰতৰ উত্তৰ প্ৰদেশত অৱস্থিত এই মাদ্ৰাছাক কেৱল ভাৰতৰেই নহয়, সমগ্ৰ এছিয়াৰ ভিতৰতে সৰ্ববৃহৎ মাদ্ৰাছা বুলি গণ্য কৰা হয়। সমগ্ৰ দেশৰ প্ৰায় ৪৫০০ মাদ্ৰাছা দাৰুল উলুম দেওবন্দৰ সৈতে জড়িত।
এই মাদ্ৰাছাখন ১৮৬৬ চনৰ ৩০ মে’ত মৌলানা কাছে মান্নান আৰু তনবীৰ হাজী আবিদ হুছেইন, ফজলুৰ ৰেহমান, উছমান মেটাবলিক, নেহাল আহমেদ আৰু জুলফিকাৰ আলী আদিয়ে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
আজিলৈকে এই মাদ্ৰাছাই দেশখনক বহু মহান বিজ্ঞানী আৰু ৰাজনীতিবিদক প্ৰদান কৰিছে। স্বাধীনতা আন্দোলনত দাৰুল উলুম দেওবন্দৰ অৱদানও আছিল অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। এই মাদ্ৰাছাখন মুঠ ৭০ একৰ মাটিত বিস্তৃত আছিল যদিও এটা সময়ত ইয়াক কেৱল এটা সৰু মছজিদতহে চলিছিল। এইখন এনে এখন মাদ্ৰাছা যিয়ে চৰকাৰৰ পৰা কোনো ধৰণৰ সাহায্য বা অনুদান লোৱা নাই। এই মাদ্ৰাছা যোৱা ১৫৬ বছৰ ধৰি কেৱল জাকাতৰ ধন আৰু চান্দাৰে চলি আছে। প্ৰতি বছৰে ইয়াৰ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বাবে কোটি কোটি টকা খৰচ হয়, যিটো মুছলমানসকলে নিজেই বহন কৰে।
দাৰুল উলুম, দেওবন্দ
এই মাদ্ৰাছাক ভাৰত চৰকাৰৰ পৰাও বহু বঁটাৰে সন্মানিত কৰা হৈছে। ভাৰতৰ আটাইতকৈ শক্তিশালী ইছলামিক সংগঠন জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দ প্ৰতিষ্ঠা কৰাত দাৰুল উলুম দেওবন্দৰ যথেষ্ট ভূমিকা আছিল। দেশৰ এইখন একমাত্ৰ মাদ্ৰাছা য'ত হেলিপেডৰ ব্যৱস্থা আছে। ১৮৭৫ চনত ভাৰতত প্ৰথমবাৰৰ বাবে এই মাদ্ৰাছাত ডিগ্ৰী প্ৰদানৰ কাম আৰম্ভ হয়।
ইংৰাজে এই মাদ্ৰাছাৰ তীব্ৰ বিৰোধিতা কৰিছিল কাৰণ তেওঁলোকৰ মতে এই মাদ্ৰাছাৰ পৰা ওলাই অহা বিপ্লৱীসকল তেওঁলোকৰ বাবে ভাবুকি হিচাপে প্ৰমাণিত হ’ব পাৰে। এই মাদ্ৰাছা নিষিদ্ধ কৰাৰ বিষয়েও ৰ’লেট আইনত লিখা আছিল। দাৰুল উলুম দেওবন্দেও প্ৰতি বছৰে হাজাৰ হাজাৰ ফতোৱা জাৰি কৰে।
ইছলামিক ইউনিভাৰ্চিটি অৱ মদিনাঃ এই মাদ্ৰাছাখন আচলতে বিশ্ববিদ্যালয় হিচাপে চলি আছে আৰু ইয়াক ছৌদি আৰৱৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ মাদ্ৰাছা বুলিও কোৱা হয়। ১৯৬১ চনত বণিক ৰজা ১০০ বিন আব্দুলজিজ আল ছাউদে ইয়াক প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
এই বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধীনত মদিনাত এখন মহাবিদ্যালয় চলোৱা হয়, য’ত মেডিকেল ইঞ্জিনিয়াৰিং আৰু আন বহুতো বিষয়ৰ পাঠদান কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক কোৰআন আৰু হাদীছৰ বিষয়েও শিক্ষা দিয়া হয়। ইছলামিক ইউনিভাৰ্চিটি অৱ মদিনাত ২২ হাজাৰৰো অধিক ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে অধ্যয়ন কৰি আছে। লগতে ১৫০০ৰো অধিক শিক্ষকে এই প্ৰতিষ্ঠানত নিজৰ সেৱা আগবঢ়াই আছে।
ইছলামিক ইউনিভাৰ্চিটি অৱ মদিনা
এইখনেই পৃথিৱীৰ একমাত্ৰ মাদ্ৰাছা য’ত শ্বপিং মলও আছে। এই বিশ্ববিদ্যালয়ত কেৱল পুৰুষ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীকহে নামভৰ্তি দিয়া হয়। বাহিৰৰ পৰা অহা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক বিশ্ববিদ্যালয়ত অধ্যয়নৰ বাবেও বৃত্তি দিয়া হয়, য’ত পঢ়া-শুনাৰ লগতে থকা-খোৱাৰ খৰচো বিশ্ববিদ্যালয়খনে নিজেই বহন কৰে।
মদীনাৰ সৰ্ববৃহৎ পুথিভঁৰাল জামিয়া ইছলামিক লাইব্ৰেৰী এই বিশ্ববিদ্যালয়ত উপস্থিত আছে, য’ত ডেৰ লাখতকৈও অধিক কিতাপ ৰখা হৈছে। এটা সময়ত ই শ্বেখ আলবানীৰ ব্যক্তিগত পুথিভঁৰাল আছিল। পিছলৈ ইয়াক বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অংশ হিচাপে গঢ়ি তোলা হয়।
দাৰুল উলুম, কৰাচীঃ পাকিস্তানৰ কৰাচী চহৰত অৱস্থিত এই মাদ্ৰাছাখন পাকিস্তানৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ মাদ্ৰাছা। ইয়াত ২০ হাজাৰতকৈ অধিক ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শিক্ষা লাভ কৰে।
মাদ্ৰাছাখনত ল’ৰা-ছোৱালী উভয়ে একেলগে পঢ়ে। ভাৰত আৰু পাকিস্তান বিভাজনৰ পিছত ১৯৫১ চনত এই মাদ্ৰাছা প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। এই মাদ্ৰাছাখন পূৰ্বতে দাৰুল উলুম দেওবন্দৰ সৈতে জড়িত মুফতি মহম্মদ শ্বাফি আৰু মৌলানা নূৰ আহমেদে একেলগে আৰম্ভ কৰিছিল।
দাৰুল উলুম, কৰাচী
এই মাদ্ৰাছাত শিশুক কোৰআনৰ আধাৰত শিক্ষা দিয়া হয় আৰু শিশুক নৈতিকতাৰ বিষয়েও কোৱা হয়। মুঠ ২৭খন বিদ্যালয় এই মাদ্ৰাছাৰ সৈতে জড়িত। মাদ্ৰাছাখনৰ কাম-কাজবোৰ সৌৰশক্তিৰ জৰিয়তে পৰিচালিত হয়। ইয়াত ৮০,০০০,০০০ টকা ব্যয় সাপেক্ষে স্থাপন কৰা হৈছে এটা সৌৰ শক্তি কেন্দ্ৰ।
এই মাদ্ৰাছাৰ পুথিভঁৰালত ১ লাখৰো অধিক গ্ৰন্থ আছে। ১৯৯২ চনত দাৰুল উলুম দেওবন্দে আৰম্ভ কৰিছিল ইছলামিক ইকনমিক্স চেণ্টাৰ। ইয়াৰ উপৰিও ইছলামিক বেংকিং ব্যৱস্থাও আৰম্ভ কৰিছিল এই মাদ্ৰাছাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে, যিটো আজি ইউ এ ই আৰু চৌদি আৰৱৰ দৰে দেশত গ্ৰহণ কৰা হৈছে।
আল-কাৰাৱিয়িন বিশ্ববিদ্যালয়ঃ আল-কাৰাৱিয়িন বিশ্ববিদ্যালয়ক বিশ্বৰ আটাইতকৈ পুৰণি বিশ্ববিদ্যালয় বুলি গণ্য কৰা হয়, যিখন এতিয়াও চলি আছে। প্ৰতি বছৰে হাজাৰ হাজাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে এই বিশ্ববিদ্যালয়লৈ শিক্ষা লাভ কৰিবলৈ আহে। এই বিশ্ববিদ্যালয়খন মৰক্কোত অৱস্থিত। মৰক্কোৰ ৰাজকুমাৰী ফাতিমা হালেপ পেৰীয়ে ৮৫৯ খ্ৰীষ্টাব্দত প্ৰতিষ্ঠা কৰা বিশ্ববিদ্যালয়খন প্ৰথম অৱস্থাত এটা মছজিদত মাদ্ৰাছা হিচাপে আৰম্ভ কৰা হৈছিল যদিও লাহে লাহে ইয়ালৈ অহা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাই ই এক বিশাল বিশ্ববিদ্যালয়ত পৰিণত হৈছিল।
আল-কাৰাৱিয়িন বিশ্ববিদ্যালয়
সেই সময়ছোৱাক ইছলামৰ সোণালী যুগ বুলিও কোৱা হয়। এইখনেই হৈছে বিশ্বৰ প্ৰথমখন বিশ্ববিদ্যালয় য’ত ডিগ্ৰী প্ৰদানৰ পৰম্পৰা আৰম্ভ হৈছিল। এই বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নাম বিশ্বৰ শ্ৰেষ্ঠ ষ্টাৰলিং বিশ্ববিদ্যালয় হিচাপে গিনিজ বুক অৱ ৱৰ্ল্ড ৰেকৰ্ডত স্থান পাইছে। বিগত ১১৬৩ বছৰে ইয়াত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শিক্ষা গ্ৰহণ কৰি আহিছে। পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ পুৰণি পুথিভঁৰালবোৰৰ ভিতৰত এটা পুথিভঁৰাল ইয়াত অৱস্থিত।
এই ৫টাৰ বাহিৰেও পৃথিৱীত এনে বহু মাদ্ৰাছা, স্কুল, কলেজ আৰু বিশ্ববিদ্যালয় আছে, য’ত হাজাৰ হাজাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শিক্ষা লাভ কৰি আছে আৰু মুছলমানে নিৰ্মাণ কৰা এই মাদ্ৰাছাসমূহত মুছলমানৰ বাহিৰেও আন ধৰ্মৰ ল’ৰা-ছোৱালীও শিক্ষা ল’বলৈ আহে।
আপুনি জানি আচৰিত হ’ব যে ভাৰতৰ প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰপতি ড০ ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ, মহান সমাজ সংস্কাৰক ৰাজা ৰাম মোহন ৰায় আৰু গল্প সম্ৰাট আৰু সাহিত্যিক মুন্সি প্ৰেমচান্দেও মাদ্ৰাছাৰ পৰাই প্ৰাৰম্ভিক শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিছিল। ইছলামিক শিক্ষানুষ্ঠানৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ পৰা আৰম্ভ কৰি আধুনিক প্ৰযুক্তিবিদ্যালৈকে প্ৰতিটো ক্ষেত্ৰতে নিজৰ নাম উজলাই তুলিবলৈ সক্ষম হৈছে।
