নতুন দিল্লী
চীনে ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ (তিব্বতত ইয়াৰলুং জাংবো) ওপৰত বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প নিৰ্মাণৰ সিদ্ধান্ত লৈছে। এই সিদ্ধান্তৰ লগে লগে বিশ্বজুৰি ব্যাপক চৰ্চাৰ সৃষ্টি হৈছে। বিশেষকৈ ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ ওপৰত বিভিন্ন ধৰণে নিৰ্ভৰশীল নামনিৰ দেশসমূহত ব্যাপক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সৃষ্টি হৈছে। ভাৰতেও ইয়াৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাইছে। ভাৰতে নদীৰ পানীৰ ওপৰত থকা অধিকাৰৰ লগতে নামনি নৈপৰীয়া ৰাজ্যসমূহৰ স্বাৰ্থৰ কথাো উল্লেখ কৰিছে।
বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ ওপৰত এনে প্ৰকল্পৰ প্ৰভাৱ সম্পৰ্কে দীৰ্ঘদিনীয়া উদ্বেগৰ কথা দোহাৰে আৰু বেইজিঙক স্বচ্ছ পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰিবলৈ আৰু প্ৰভাৱিত দেশসমূহৰ সৈতে পৰামৰ্শ কৰিবলৈ আহ্বান জনায়।
বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ মুখপাত্ৰ ৰণধীৰ জয়ছোৱালে সংবাদ মাধ্যমৰ সন্মুখত কয়, "নিম্ন নৈপৰীয়া ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে, আমি নদীৰ পানী ব্যৱহাৰৰ অধিকাৰ উত্থাপন কৰিছো। আমি নিৰন্তৰভাৱে বিশেষজ্ঞ পৰ্যায়ৰ লগতে কূটনৈতিক মাধ্যমৰ জৰিয়তে চীনা পক্ষৰ ওচৰত তেওঁলোকৰ ভূখণ্ডত বৃহৎ প্ৰকল্পৰ ক্ষেত্ৰত আমাৰ মতামত আৰু উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰি আহিছো।"
জয়ছোৱালে কয় যে, শেহতীয়া প্ৰতিবেদনৰ পিছত স্বচ্ছতাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু নামনিৰ দেশসমূহৰ সৈতে পৰামৰ্শৰ সৈতে ভাৰতৰ মতামত পুনৰ উল্লেখ কৰা হৈছে। উজনিৰ অঞ্চলসমূহত কাৰ্যকলাপৰ ফলত ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ নামনিৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ স্বাৰ্থ যাতে ক্ষতিগ্ৰস্ত নহয়, সেয়া নিশ্চিত কৰিবলৈ চীনা পক্ষক আহ্বান জনোৱা হৈছে। আমি আমাৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে নিৰীক্ষণ আৰু প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ অব্যাহত ৰাখিম।
চৰকাৰী ছিনহুয়া সংবাদ সংস্থাই এক চৰকাৰী বিবৃতিৰ উদ্ধৃতি দি কয় যে, যোৱা মাহত চীন চৰকাৰে ইয়াৰলুং জাংবো নদীৰ (ব্ৰহ্মপুত্ৰ) নামনি অংশত বান্ধ নিৰ্মাণৰ অনুমোদন জনাইছিল। ১৩৭ বিলিয়ন ডলাৰ ব্যয়েৰে নিৰ্মাণ হ'বলগীয়া এই বান্ধটো সম্পূৰ্ণ হ'লে বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প হ'ব বুলি আশা কৰা হৈছে আৰু ই বছৰি প্ৰায় ৩০০ বিলিয়ন কিলোৱাট বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰিব। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে ই য়াংজি নদীৰ ওপৰত থ্ৰী গৰ্জেছ বান্ধৰ (বৰ্তমান বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প) তিনিগুণ শক্তি উৎপাদন কৰিব।
২০২১-২০২৫ চনলৈ চীনৰ চতুৰ্দশ পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাত এই বৃহৎ প্ৰকল্পটো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল যদিও যোৱা মাহত বেইজিঙে ইয়াক অনুমোদন জনাইছিল। যাৰ ফলত যিবোৰ দেশৰ মাজেৰে ব্ৰহ্মপুত্ৰ প্ৰবাহিত হয় বিশেষকৈ ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ বিশেষজ্ঞসকলৰ মাজত উদ্বেগৰ সৃষ্টি হৈছে।
অৱশ্যে, চীনৰ বৈদেশিক মন্ত্ৰালয়ে বান্ধটো নিৰ্মাণৰ সপক্ষে কৈছে যে, চীন সদায় সীমান্তৰ নদীৰ বিকাশৰ বাবে দায়বদ্ধ। যোৱা মাহত বেইজিঙত সংবাদ মাধ্যমৰ সন্মুখত বৈদেশিক মন্ত্ৰালয়ৰ মুখপাত্ৰ মাও নিংয়ে কয় যে, ইয়াৰলুং জাংবো নদীৰ নামনিৰ অংশত চীনৰ জলবিদ্যুৎ নিৰ্মাণৰ লক্ষ্য হৈছে পৰিষ্কাৰ শক্তি বিকাশ তৎপৰ কৰা আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু চৰম জলবিজ্ঞানৰ দুৰ্যোগৰ প্ৰতি সঁহাৰি দিয়া।"
মাওৱে কয়, "তাত থকা জলবিদ্যুৎ নিৰ্মাণৰ বিষয়ে কেইবা দশক ধৰি গভীৰভাৱে অধ্যয়ন কৰা হৈছে আৰু প্ৰকল্পটোৰ সুৰক্ষা আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিৱেশৰ বাবে সুৰক্ষা ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে। প্ৰকল্পটোৱে নামনিৰ অঞ্চলবোৰত কোনো নেতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাব নোৱাৰে। চীনে বিভিন্ন মাধ্যমৰ জৰিয়তে নামনি অঞ্চলৰ দেশসমূহৰ সৈতে যোগাযোগ বজাই ৰাখিব আৰু নৈপৰীয়া ৰাইজৰ হিতৰ বাবে দুৰ্যোগ প্ৰতিৰোধ আৰু সাহায্যৰ ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰিব।"
অৱশ্যে গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাটো হ'ল যে, ব্ৰহ্মপুত্ৰ হৈছে অৰুণাচল প্ৰদেশ আৰু অসমৰ জীৱনৰেখা। যিয়ে লোকসকলৰ বিভিন্ন অভাৱ পূৰণ কৰে। তিব্বতৰ এটা বান্ধে খৰাং বতৰত পানীৰ প্ৰবাহ যথেষ্ট হ্ৰাস কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত কৃষি আৰু খোৱাপানীৰ যোগান প্ৰভাৱিত হ'ব পাৰে। প্ৰবাহ হ্ৰাস হোৱাৰ ফলত নদীত বালি জমা হ'ব পাৰে, যাৰ ফলত বানৰ ক্ষেত্ৰত মাটিৰ উৰ্বৰতা বিৰূপভাৱে প্ৰভাৱিত হ'ব পাৰে।
ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত বানৰ সম্ভাৱনা আছে, বিশেষকৈ বাৰিষাৰ সময়ত। যদি চীনে ধাৰাসাৰ বৰষুণৰ সময়ত বান্ধৰ পৰা পানী এৰি দিয়াৰ সিদ্ধান্ত লয় তেতিয়া নামনিৰ অঞ্চলবোৰত বান পৰিস্থিতি ভয়ংকৰ হ'ব পাৰে, যাৰ ফলত জীৱন আৰু সম্পত্তিৰ ব্যাপক ক্ষতি হ'ব পাৰে।
ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ ফলত অঞ্চলটোত ব্যাপক কৃষি কাৰ্যকলাপ অব্যাহত আছে। নদীৰ প্ৰবাহৰ যিকোনো পৰিৱৰ্তনৰ ফলত কৃষি চক্ৰ ব্যাহত হ'ব পাৰে, যাৰ ফলত লাখ লাখ কৃষকৰ জীৱিকা প্ৰভাৱিত হ'ব পাৰে। বান্ধৰ ফলত পলস পৰিবহণৰ পৰিৱৰ্তনে মাটিৰ মানদণ্ড প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
ব্ৰহ্মপুত্ৰ অৱবাহিকাত অনন্য পৰিৱেশ তন্ত্ৰ আৰু বিভিন্ন প্ৰজাতি আছে, যাৰ ভিতৰত আছে বিলুপ্তপ্ৰায় শিহু আৰু বিভিন্ন পৰিভ্ৰমী পক্ষী। পৰিৱৰ্তিত নদীৰ প্ৰবাহে এই জীৱৰ বাসস্থানবোৰত ব্যাঘাত জন্মাব পাৰে, যাৰ ফলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য হ্ৰাস হ'ব পাৰে। প্ৰজননৰ বাবে নদীৰ প্ৰাকৃতিক প্ৰবাহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল মাছৰ সংখ্যাই তীব্ৰ ভাবুকিৰ সন্মুখীন হ'ব পাৰে, যাৰ ফলত পৰিস্থিতি বিজ্ঞান আৰু স্থানীয় মাছমৰীয়া সম্প্ৰদায় দুয়োটাই প্ৰভাৱিত হ'ব পাৰে।
ভাৰতৰ উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্যসমূহ বিশেষকৈ অৰুণাচল প্ৰদেশত ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু ইয়াৰ উপনদীসমূহত জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প নিৰ্মাণৰ উচ্চাকাংক্ষী পৰিকল্পনা আছে। উজনিৰ দেশত বান্ধ হোৱাৰ ফলত পানীৰ প্ৰবাহ হ্ৰাস হ'ব পাৰে যাৰ ফলত ভাৰতত এই প্ৰকল্পবোৰ হ্ৰাস হ'ব পাৰে। এনে পৰিস্থিতিত ভাৰতৰ শক্তিৰ লক্ষ্য প্ৰভাৱিত হ'ব পাৰে।
পাকিস্তান আৰু বাংলাদেশৰ সৈতে নদীৰ পানী ভাগ-বটোৱাৰাক লৈ ভাৰতৰ সমস্যা আছে। অৱশ্যে, এই সমস্যাবোৰ আলোচনাৰ জৰিয়তে সমাধান কৰিব পাৰি, কিয়নো এই দুয়োখন দেশৰ সৈতে ভাৰতৰ উপযুক্ত চুক্তি আছে। পাকিস্তানৰ সৈতে ভাৰতত সিন্ধু জল চুক্তি আছে আৰু বাংলাদেশৰ সৈতে গংগা পানী ভাগ-বটোৱাৰা চুক্তি আছে।
কিন্তু চীনৰ সৈতে ভাৰতৰ এনে কোনো চুক্তি নাই। ভাৰত আৰু চীনৰ কেৱল বুজাবুজিৰ চুক্তি আছে, যাৰ অধীনত চীনা পক্ষই ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ ওপৰত জলবিজ্ঞানৰ তথ্য প্ৰদান কৰে। বিশেষজ্ঞসকলৰ মতে, এইটো এক অস্থায়ী চুক্তি যাক প্ৰতি ৫ বছৰত নৱীকৰণ কৰা হয় আৰু চীনে যিকোনো সময়তে ইয়াক বাতিল কৰিব পাৰে।
চীনে বান্ধ নিৰ্মাণৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ বাতৰিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰী হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাই উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰি কয় যে, এই প্ৰকল্পটোৱে সমগ্ৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰক ধ্বংস কৰিব। বান্ধটোৱে অসমক অৰুণাচল প্ৰদেশ আৰু ভূটানৰ বৰষুণৰ পানীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল কৰি তুলিব। ভাৰত চৰকাৰে ইতিমধ্যে চীনা পক্ষক ইয়াৰ উদ্বেগৰ বিষয়ে অৱগত কৰিছে।
এই সপ্তাহৰ আৰম্ভণিতে গুৱাহাটীত এক সংবাদমেলত তেওঁ কয়, "মই নিশ্চিত যে বৰ্তমান ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত চলি থকা আলোচনা প্ৰক্ৰিয়াত এই কথা ভাৰতৰ পক্ষই উত্থাপন কৰিব। আমি ইতিমধ্যে জনাইছো যে, যদি এই বান্ধটো হয় তেন্তে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰ বিনষ্ট হ'ব আৰু তাৰ পিছত আমি অৰুণাচল প্ৰদেশ আৰু ভূটানৰ বৰষুণৰ পানীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিব লাগিব।"
শুকুৰবাৰে বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ বক্তব্যৰ প্ৰতিক্ৰিয়া ব্যক্ত কৰি মনোহৰ পাৰিকাৰ প্ৰতিৰক্ষা অধ্যয়ন আৰু বিশ্লেষণ প্ৰতিষ্ঠানৰ চিনিয়ৰ ফেলো উত্তম কুমাৰ সিনহাই সীমান্তৰ সিপাৰৰ পানীৰ বিষয়ত কয় যে, যদিও এই সন্দৰ্ভত বিশেষ একো ক'বলৈ নাই, তথাপিও নামনিৰ নৈপৰীয়া ৰাজ্যসমূহৰ উল্লেখ গুৰুত্বপূৰ্ণ। বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে কৈছে যে, আমি চীনৰ সৈতে এই বিষয়টোৰ সৈতে আলোচনা কৰি আহিছো। এইবাৰ পাৰ্থক্যটো হ'ল যে আমি নামনি নৈপৰীয়া ৰাজ্যসমূহৰ কথা উল্লেখ কৰিছো য'ত বাংলাদেশ আৰু ভূটানো অন্তৰ্ভুক্ত আছে।
