পল্লব ভট্টাচাৰ্য
দশক দশক ধৰি উত্তৰ-পূব ভাৰতক দেশৰ অৰ্থনৈতিক আৰু কৌশলগত অগ্ৰাধিকাৰৰ পৰা বহু দূৰৈত ৰখা হৈছিল। কিন্তু শেহতীয়া বছৰবোৰত এই অঞ্চলটো ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচি (AEP)ৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ পৰিছে। এই দৃষ্টিভংগীৰ লক্ষ্য হৈছে দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ সৈতে অৰ্থনৈতিক, সাংস্কৃতিক আৰু নিৰাপত্তাজনিত সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰা। অৱশ্যে এই নীতি এতিয়া গুৰুতৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে।
ম্যানমাৰৰ গৃহযুদ্ধই ছিটৱে বন্দৰ (Sittwe Port )ৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰকল্পক বিপদত পেলোৱাৰ বিপৰীতে প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনাৰ বিদায়ৰ পিছত বাংলাদেশত ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাই আঞ্চলিক সুস্থিৰতাক লৈ উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে। এই অনিশ্চয়তাৰ মাজতে অসমৰ এডভান্টেজ আছাম ২.০ শীৰ্ষ সন্মিলন আৰু গুৱাহাটীৰ ক্ৰমবৰ্ধমান আন্তঃগাঁথনিয়ে ভাৰতক আঞ্চলিক সংযোগ পুনৰ নিৰ্মাণৰ এক নতুন সুযোগ প্ৰদান কৰিছে।
এতিয়া প্ৰশ্ন হ’ল- গুৱাহাটীয়ে বাংলাদেশৰ সৈতে সম্পৰ্ক উন্নত কৰি অথবা ম্যানমাৰৰ চলিত সংকটৰ সমাধান কৰি এক্ট ইষ্ট পলিচি পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ কৌশলগত কেন্দ্ৰ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিব পাৰিবনে? ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচি (এইপি) ২০১৪ চনত ১৯৯০ চনৰ লুক ইষ্ট পলিচিৰ উন্নত সংস্কৰণ হিচাপে আৰম্ভ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে উত্তৰ-পূব ভাৰতক দূৰৱৰ্তী সীমান্ত অঞ্চলৰ পৰা দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ দুৱাৰমুখলৈ ৰূপান্তৰিত কৰা। মূলতঃ অৰ্থনৈতিক সহযোগিতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা পূৰ্বৰ নীতিৰ বিপৰীতে এক্ট ইষ্ট পলিচিয়ে নিৰাপত্তা, বাণিজ্য, আৰু সংযোগক একত্ৰিত কৰে, যাৰ ফলত উত্তৰ-পূব ভাৰতে আঞ্চলিক কূটনীতি আৰু অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি উভয়তে কেন্দ্ৰীয় ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে।
এছিয়ান হাইৱে
ম্যানমাৰ আৰু বাংলাদেশত উত্তেজনা বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে ভাৰতে এই নীতিৰ ভিতৰত উত্তৰ-পূব ভাৰতক কেনেদৰে পুনৰ স্থান দিব সেয়া অনাগত বছৰবোৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ হ’ব। এক্ট ইষ্ট পলিচি (এইপি)ৰ সফলতা বহুলাংশে নিৰ্ভৰ কৰে দুটা মূল আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পৰ ওপৰত। সেয়া হৈছেঃ ভাৰত-ম্যানমাৰ-থাইলেণ্ড ত্ৰিপাক্ষিক ঘাইপথ (IMTT)। ই হৈছে বাণিজ্য আৰু ভ্ৰমণ বৃদ্ধি কৰিবলৈ ম্যানমাৰৰ মাজেৰে থাইলেণ্ডৰ সৈতে ভাৰতক সংযোগ কৰা এটা পথ নেটৱৰ্ক।
কালাডান মাল্টি-ম'ডেল ট্ৰেনজিট ট্ৰেন্সপ’ৰ্ট প্ৰজেক্ট (কেএমটিটিপি): ই হৈছে মিজোৰামক ম্যানমাৰৰ ছিটৱে বন্দৰলৈ সংযোগ কৰা এটা পথ, যাৰ ফলত বংগ উপসাগৰলৈ পোনপটীয়াকৈ প্ৰৱেশৰ সুবিধা হয়। কিন্তু ম্যানমাৰৰ চলি থকা গৃহযুদ্ধ আৰু বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ বাবে দুয়োটা প্ৰকল্পই গুৰুতৰ বাধাৰ সন্মুখীন হৈছে। এই বিপৰ্যয়সমূহে ভাৰতক নিজৰ কৌশল পুনৰ চিন্তা কৰিবলৈ বাধ্য কৰাইছে আৰু আঞ্চলিক বাণিজ্য আৰু কূটনীতিৰ প্ৰধান কেন্দ্ৰ হিচাপে অসমক নতুনকৈ গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে।
উত্তৰ-পূব ভাৰতঃ আছিয়ান (ASEAN)লৈ এক কৌশলগত দুৱাৰ
উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ আঠখন ৰাজ্যৰ সীমা ভূটান, চীন, ম্যানমাৰ, আৰু বাংলাদেশৰ সৈতে লাগি আছে, যাৰ ফলত এই অঞ্চলটো আছিয়ান (এছ’চিয়েচন অৱ চাউথ ইষ্ট এছিয়ান নেচনছ)ৰ বাবে প্ৰাকৃতিক স্থল দলং (natural land bridge) হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। বহু বছৰ ধৰি উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চল অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিকভাৱে পিছপৰি আছিল যদিও দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ সৈতে ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক সমন্বয়ৰ বাবে ইয়াৰ বিকাশ এতিয়া অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰিছে। যদিহে এই সংযোগসমূহ সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, তেন্তে ই আঞ্চলিক বাণিজ্যিক সুবিধাত ৫৭০ বিলিয়ন ডলাৰৰ অৰিহণা যোগাব পাৰে। উত্তৰ-পূবৰ সৈতে ভাৰতৰ একমাত্ৰ স্থল সংযোগ হৈ থকা সংকীৰ্ণ শিলিগুৰি কৰিডৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰাৰ বাবে ট্ৰেন্স-এছিয়ান ৰেলৱে আৰু এছিয়ান হাইৱে নেটৱৰ্কৰ দৰে আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে। কিন্তু এই প্ৰকল্পসমূহ ম্যানমাৰ আৰু বাংলাদেশৰ সুস্থিৰতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, যিবোৰ চলি থকা সংঘাতৰ বাবে সম্প্ৰতি অনিশ্চিত হৈ আছে।
ভাৰতৰ সংযোগৰ বাবে বাংলাদেশৰ গুৰুত্বঃ
ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট দৃষ্টিভংগীত বাংলাদেশে মূল ভূমিকা পালন কৰে। ই হৈছে দক্ষিণ এছিয়াৰ প্ৰতি ভাৰতৰ উন্নয়ন সাহায্যৰ সৰ্ববৃহৎ গ্ৰাহক, আৰু ইয়াৰ নদী আৰু পথ নেটৱৰ্কে উত্তৰ-পূব ভাৰতলৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰৱেশৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে। কিন্তু বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনে নতুন প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে। ২০২৪ চনত শ্বেখ হাছিনাৰ বিদায়ৰ পিছত শৰণাৰ্থী সংকটৰ ফলত দুয়োখন দেশৰ মাজত সম্পৰ্ক স্তব্ধ হৈ পৰিছে। এই অনিশ্চয়তাই আঞ্চলিক বাণিজ্য আৰু সংযোগ শক্তিশালী কৰাৰ বাবে সৃষ্টি কৰা বাংলাদেশ-চীন-ভাৰত-ম্যানমাৰ (BCIM) অৰ্থনৈতিক কৰিডৰৰ দৰে বৃহৎ পদক্ষেপকো প্ৰভাৱিত কৰিছে। এই ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সৈতে ভাৰতে এতিয়া নিজৰ কৌশল খাপ খুৱাব লাগিব আৰু অসম তথা উত্তৰ-পূব ভাৰতক অঞ্চলটোত অৰ্থনৈতিক আৰু কূটনৈতিক সংযোগৰ বিকল্প কেন্দ্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব।
ছাত্ৰ প্ৰতিবাদত উত্তপ্ত বাংলাদেশৰ এক দৃশ্য
শেহতীয়াকৈ বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনে ভাৰতৰ পূবৰ প্ৰতিবেশী দেশৰ সৈতে সম্পৰ্কত নতুন প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে। ভাৰত বিৰোধী দলসমূহৰ সৈতে বাংলাদেশৰ নতুন চৰকাৰৰ মিত্ৰতাই দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যত যথেষ্ট ব্যাঘাত জন্মাইছে, যাৰ মূল্য ২০২৩ চনত ১৪.২ বিলিয়ন ডলাৰ আছিল।
কেইবাটাও মূল বিষয়ে দুয়োখন দেশৰ মাজত সম্পৰ্ক আৰু অধিক জটিল কৰি তুলিছেঃ
১. বাণিজ্যিক ভাৰসাম্যহীনতাঃ
বৰ্তমান বাংলাদেশৰ ভাৰতৰ সৈতে ৮ বিলিয়ন ডলাৰৰ বাণিজ্যিক ঘাটি আছে, যাৰ ফলত অৰ্থনৈতিক অস্থিৰতাৰ সৃষ্টি হৈছে। এতিয়া আছিয়ান-ভাৰত সামগ্ৰী বাণিজ্য চুক্তি (AITIGA) পুনৰ মূল্যায়ন কৰি দুয়োখন দেশৰ কল্যাণৰ বাবে অধিক সুষম বাণিজ্যিক গাঁথনি গঢ়ি তোলাৰ হেঁচা বাঢ়িছে।
২. তীস্তা নদীৰ বিবাদ
তীস্তা নদীৰ পানী ভাগ-বতৰাক লৈ দীৰ্ঘদিনীয়া বিবাদৰ সমাধান নোহোৱাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত আস্থা দুৰ্বল হৈ পৰিছে। ইফালে, বাংলাদেশত তীস্তা পানী প্ৰকল্পৰ বাবে চীনে ধন আগবঢ়োৱাৰ প্ৰস্তাৱে পৰিস্থিতি আৰু জটিল কৰি তুলিছে, যাৰ ফলত অঞ্চলটোত চীনৰ ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পোৱা প্ৰভাৱক লৈ উদ্বেগ প্ৰকাশ পাইছে।
৩. ৰোহিংগীয়া শৰণাৰ্থী সংকটঃ
বাংলাদেশে ১০ লাখৰো অধিক ৰোহিংগীয়া শৰণাৰ্থীক আতিথ্য প্ৰদান কৰিছে, যাৰ ফলত ইয়াৰ সম্পদৰ ওপৰত অপৰিসীম হেঁচা পৰিছে। এই সংকটে ভাৰতকো প্ৰভাৱিত কৰিছে, কিয়নো বহু ৰোহিংগীয়া শৰণাৰ্থীয়ে মিজোৰাম আৰু মণিপুৰ পাৰ হৈ নিৰাপত্তা আৰু মানৱীয় প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে।
আগুৱাই যোৱাৰ পথঃ ভাৰত-বাংলাদেশৰ সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰা
এই প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ মাজতো ভাৰতে কূটনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক সংযোগৰ জৰিয়তে বাংলাদেশৰ সৈতে নিজৰ সম্পৰ্ক পুনৰ মূল্যায়ন কৰাৰ কেইবাটাও সুযোগ আছে। কিছুমান মূল পদক্ষেপৰ ভিতৰত আছেঃ
১. ব্যাপক অৰ্থনৈতিক অংশীদাৰিত্ব চুক্তি (CEPA) দ্ৰুতগতিত অনুসৰণ কৰাঃ CEPAৰ আলোচনা ত্বৰান্বিত কৰিলে বাণিজ্যিক বাধা হ্ৰাস কৰাত সহায়ক হ’ব পাৰে আৰু বাংলাদেশৰ বস্ত্ৰ আৰু ঔষধ উদ্যোগত ভাৰতীয় বিনিয়োগক প্ৰসাৰিত কৰিব পাৰি, যিবোৰ খণ্ড দেশৰ অৰ্থনীতিৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়।
২. উপৰাষ্ট্ৰীয় কূটনীতি শক্তিশালী কৰাঃ ভাৰতে চিলেট (বাংলাদেশ)ৰ সৈতে অসমৰ ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক সম্পৰ্কৰ সহায় লৈ বাণিজ্য আৰু পৰ্যটন বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। গুৱাহাটীৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিমানবন্দৰে প্ৰত্যক্ষ ব্যৱসায় আৰু জনসাধাৰণৰ আদান-প্ৰদানক উৎসাহিত কৰি গেটৱে হিচাপে কাম কৰাৰ প্ৰচুৰ সম্ভাৱনা আছে।
বাংলাদেশ-চীন-ভাৰত-ম্যানমাৰ (BCIM) অৰ্থনৈতিক কৰিডৰ এক সভা
৩. যৌথ আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পসমূহ পুনৰুজ্জীৱিত কৰাঃ আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পৰ জৰিয়তে আঞ্চলিক সংযোগ বৃদ্ধি কৰিলে অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা শক্তিশালী হ’ব। মূল প্ৰকল্পসমূহৰ ভিতৰত আছেঃ ছাব্ৰুম-ঘোষপুৰ অভ্যন্তৰীণ জলপথ, যিয়ে মসৃণ বাণিজ্য আৰু পৰিবহণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিব পাৰে। আগৰতলা-আখৌৰা ৰেল সংযোগৰ ফলত উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত ৰেল সংযোগ উন্নত হ’ব।
এই পদক্ষেপসমূহ গ্ৰহণ কৰি ভাৰতে বাংলাদেশৰ সৈতে নিজৰ কৌশলগত সম্পৰ্ক পুনৰুজ্জীৱিত কৰিব পাৰে, যাতে শেহতীয়া ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ পিছতো অৰ্থনৈতিক বিকাশ, আঞ্চলিক সুস্থিৰতা, আৰু কূটনৈতিক সম্পৰ্ক শক্তিশালী হৈ থাকে।
ম্যানমাৰৰ গৃহযুদ্ধঃ ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচী আৰু আঞ্চলিক নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি ভাবুকি
ম্যানমাৰত চলি থকা গৃহযুদ্ধই ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচি (এইপি)ত গুৰুতৰভাৱে ব্যাঘাত জন্মাইছে, যাৰ ফলত বৃহৎ আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পসমূহ বিপদত পৰিছে। ২০২১ চনত সামৰিক অভ্যুত্থানৰ পিছৰে পৰা ম্যানমাৰত ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা দেখা গৈছে আৰু মূল অঞ্চলসমূহৰ ওপৰত জনগোষ্ঠীয় সশস্ত্ৰ সংগঠনসমূহে (ইএঅ’) নিয়ন্ত্ৰণ লাভ কৰিছে।
ভাৰতৰ বাবে অন্যতম ডাঙৰ বিপৰ্যয় হৈছে ভাৰতে ৪৮৪ মিলিয়ন ডলাৰ বিনিয়োগ কৰা ছিটৱে বন্দৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ হেৰুৱাই পেলোৱা, যিটো দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ সৈতে বাণিজ্য আৰু সংযোগ উন্নত কৰাৰ উদ্দেশ্যেৰে কৰা হৈছিল। Kachin Independence Army-ই এতিয়া বন্দৰটো দখল কৰাৰ ফলত ৰাখিন ৰাজ্যত ভাৰতৰ প্ৰৱেশ অতি অনিশ্চিত হৈ পৰিছে। ইফালে, ম্যানমাৰত চীনৰ ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰভাৱ আৰু সশস্ত্ৰ সংগঠনৰ প্ৰতি সমৰ্থনে এই অঞ্চলত ভাৰতৰ স্থিতি আৰু অধিক দুৰ্বল কৰি তুলিছে।
ছিটৱে বন্দৰৰ ভৱিষ্যত আৰু কালাডান প্ৰকল্পঃ
মিজোৰামক কালাডান নদীৰ মাজেৰে ছিটৱে বন্দৰৰ সৈতে সংযোগ কৰি বিকল্প বাণিজ্যিক পথ প্ৰদান কৰাৰ লগতে সংকীৰ্ণ শিলিগুৰি কৰিডৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰাৰ বাবে কালাডান মাল্টি-ম’ডেল ট্ৰেনজিট ট্ৰেন্সপ’ৰ্ট প্ৰজেক্ট (কেএমটিটিপি) ডিজাইন কৰা হৈছিল। কিন্তু এই প্ৰকল্পটোৱে এতিয়া বৃহৎ প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে। যেনেঃ-
ছিটৱে বন্দৰৰ ওপৰত KIAৰ নিয়ন্ত্ৰণঃ বৰ্তমান Kachin Independence Army-এ বন্দৰটোত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰি মালবাহী জাহাজৰ চলাচলত ব্যাঘাত জন্মাইছে। ২০২৩ চনৰ মে’ মাহৰ পৰা ই মাত্ৰ ১০৯,০০০ টন সামগ্ৰীহে চম্ভালিব পাৰিছে, যিটো বন্দৰটোৰ উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত ক্ষমতাৰ মাত্ৰ এক অংশ।
আৰাকান সেনাবাহিনীৰ পালেটৱা দখলঃ আৰাকান সেনাই চিন ৰাজ্য (Chin State)ৰ পালেটৱা নিয়ন্ত্ৰণ কৰি মিজোৰামলৈ যোৱা পথ সংযোগ বন্ধ কৰি দিছে। ইয়াৰ ফলত কালাদান প্ৰকল্পটো অকাৰ্যকৰী হৈ পৰিছে, আৰু ভাৰতৰ ম্যানমাৰলৈ যোৱা পোনপটীয়া পথটো বিচ্ছিন্ন হৈ পৰিছে।
ম্যানমাৰৰ অস্থিৰতাৰ বাবে ভাৰতে দক্ষিণ-পূব এছিয়ালৈ যোৱা পৰম্পৰাগত স্থল আৰু নদী পথৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰাটো প্ৰায় অসম্ভৱ হৈ পৰিছে। সংঘাত অব্যাহত থাকিলে ভাৰতে নিজৰ আঞ্চলিক কৌশল পুনৰ চিন্তা কৰি নিজৰ বিনিয়োগ আৰু বাণিজ্যিক পথ সুৰক্ষিত কৰাৰ নতুন উপায় বিচাৰি উলিয়াব লাগিব। এই অনিশ্চিত পৰিবেশত অসম আৰু উত্তৰ-পূব ভাৰতে ভাৰতৰ সংযোগ পৰিকল্পনাত বৃহৎ ভূমিকা ল’ব পাৰে আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ সৈতে অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰাৰ বিকল্প পথ প্ৰদান কৰিব পাৰে।
এক্ট ইষ্ট পলিচিক লৈ ভাৰতৰ কৌশলগত বিকল্পঃ
ম্যানমাৰত ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা আৰু বাংলাদেশে এক বৃহৎ ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ সন্মুখীন হোৱাৰ লগে লগে ভাৰতে এতিয়া নিজৰ কৌশল সলনি কৰিব লাগিব, যাতে ইয়াৰ এক্ট ইষ্ট পলিচি (এইপি) ফলপ্ৰসূ হৈ থাকে। কেইবাটাও মূল পদক্ষেপে ভাৰতক অৰ্থনৈতিক আৰু নিৰাপত্তা স্বাৰ্থ বজাই ৰাখি এই জটিল পৰিস্থিতি সমাধান কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
ভাৰত-ম্যানমাৰ-থাইলেণ্ড ত্ৰিপাক্ষিক ঘাইপথ
১. জনগোষ্ঠীয় সশস্ত্ৰ সংগঠন (EAO) সমূহৰ সৈতে জড়িত হোৱাঃ ম্যানমাৰৰ জনগোষ্ঠীয় সশস্ত্ৰ সংগঠন (ই এ অ’) যেনে Kachin Independence Army (কে আই এ) আৰু আৰাকান সেনা (এ এ)ৰ সৈতে পোনপটীয়াকৈ যোগাযোগ কৰি ভাৰতে চীনৰ কূটনৈতিক পদ্ধতিৰ পৰা শিকিব পাৰে। তেওঁলোকক উন্নয়নমূলক সহায়ৰ আশ্বাস দি ভাৰতে বাণিজ্যিক পথ সুৰক্ষিত কৰিব পাৰে আৰু ম্যানমাৰত নিজৰ বিনিয়োগক সুৰক্ষিত কৰিব পাৰে।
২. ৰাখাইন ৰাজ্যত মানৱীয় কূটনীতিঃ গুৱাহাটীস্থিত এন জি অ’ৰ জৰিয়তে ৰাখাইন ৰাজ্যক মানৱীয় সাহায্য প্ৰদান কৰি ভাৰতে ম্যানমাৰত সদিচ্ছা গঢ়ি তুলিব পাৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা অঞ্চলটোত চীনৰ ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰভাৱ প্ৰতিহত কৰাত সহায়ক হ’ব আৰু লগতে ভাৰতৰ বিশ্বাসযোগ্য উন্নয়ন অংশীদাৰ হিচাপে স্থিতি শক্তিশালী হ’ব।
৩. সামুদ্ৰিক বিকল্প সম্প্ৰসাৰণঃ যিহেতু ম্যানমাৰৰ পৰিস্থিতি অস্থিৰ হৈ আছে, গতিকে ভাৰতে চেন্নাই-ভ্লাদিভষ্টক কৰিডৰ (Chennai-Vladivostok corridor)ৰ দৰে বিকল্প বাণিজ্যিক পথৰ সন্ধান কৰা উচিত। একে সময়তে নৌসেনাৰ আউটপোষ্ট হিচাপে ছিটৱে বন্দৰ পুনৰ সংস্থাপন কৰিলে ভাৰতে বংগোপসাগৰত চীনৰ কাৰ্যকলাপ নিৰীক্ষণ কৰাত সহায় হ'ব পাৰে।
ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচিৰ নতুন কেন্দ্ৰস্থান অসমঃ
২০২৫ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত অনুষ্ঠিত হোৱা এডভান্টেজ আছাম ২.০ শীৰ্ষ সন্মিলনে ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচিত এক উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন ঘটাই অসমক এক মূল বাণিজ্যিক আৰু লজিষ্টিক হাব হিচাপে স্থান দিছে। কৃষি প্ৰক্ৰিয়াকৰণ আৰু নবীকৰণযোগ্য শক্তিৰ দৰে উদ্যোগসমূহত ৩.২ বিলিয়ন ডলাৰৰ বিনিয়োগৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰে এই সন্মিলনে আঞ্চলিক বাণিজ্যক নেতৃত্ব দিব পৰাকৈ গুৱাহাটীৰ সম্ভাৱনাক প্ৰদৰ্শন কৰে।
গুৱাহাটীৰ ক্ৰমবৰ্ধমান আন্তঃগাঁথনি নেটৱৰ্কঃ
উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ চহৰ হিচাপে গুৱাহাটী দ্ৰুতগতিত বাণিজ্য, সংযোগ, আৰু ডিজিটেল উদ্ভাৱনৰ কেন্দ্ৰলৈ পৰিণত হৈছে। এনে কিছুমান মূল উন্নয়নৰ ভিতৰত আছেঃ
বিমান সংযোগঃ গুৱাহাটীৰ লোকপ্ৰিয় গোপীনাথ বৰদলৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিমানবন্দৰে এতিয়া ১৪খন আছিয়ান চহৰ সংযোগ কৰি মসৃণ সামগ্ৰী আৰু যাত্ৰী পৰিবহণ সক্ষম কৰি তুলিছে।
ডিজিটেল ক'ৰিডৰঃ অসমে জাপানৰ সৈতে অংশীদাৰিত্ব কৰি এআই-চালিত যোগান শৃংখল গঢ়ি তুলিছে আৰু থাইলেণ্ড আৰু মালয়েছিয়াৰ সৈতে ই-কমাৰ্চ সংযোগ বৃদ্ধি কৰিছে।
ঔদ্যোগিক ক্লাষ্টাৰঃ যোৰহাটৰ বাঁহ ঔদ্যোগিক উদ্যান আৰু অসম পেট্ৰ’কেমিকেলছৰ জৈৱ ইন্ধন প্ৰকল্পৰ দৰে পদক্ষেপসমূহ আছিয়ানৰ সেউজ অৰ্থনীতিৰ লক্ষ্যৰ সৈতে মিল আছে।
সীমা অতিক্ৰম কৰি সহযোগিতা শক্তিশালী কৰাঃ এক্ট ইষ্ট পলিচিত অসমৰ ভূমিকাক অধিক দৃঢ় কৰি তুলিবলৈ ভাৰতে আঞ্চলিক বাণিজ্য আৰু শক্তি সহযোগিতাৰ অন্বেষণ কৰিব পাৰে:
ত্ৰিপাক্ষিক ঘাইপথ সম্প্ৰসাৰণঃ গুৱাহাটীক মৰেহ (মণিপুৰ) হৈ ভাৰত-ম্যানমাৰ-থাইলেণ্ড ত্ৰিপাক্ষিক ঘাইপথৰ সৈতে সংযোগ কৰিলে ম্যানমাৰ অভিমুখী সামগ্ৰীয়ে বৰ্তমান বিদ্ৰোহী গোটৰ নিয়ন্ত্ৰণত থকা পালেটৱাক বাইপাছ কৰিব পাৰিব।
ম্যানমাৰৰ গৃহযুদ্ধ
বিমষ্টেক শক্তি গ্ৰীডঃ অসমৰ ২৫০০ মেগাৱাট জলবিদ্যুৎ ক্ষমতাই আঞ্চলিক শক্তি গ্ৰীড সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰিব পাৰে, বাংলাদেশ আৰু ম্যানমাৰক শক্তি যোগান ধৰিব পাৰে আৰু চীনৰ শক্তি প্ৰকল্পৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
এক্ট ইষ্ট পলিচিৰ বাবে ভাৰতৰ কৌশলগত ৰোডমেপঃ
ভাৰতে অঞ্চলটোত নিজৰ কূটনৈতিক, অৰ্থনৈতিক, আৰু নিৰাপত্তাজনিত সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰাৰ বাবে বহুমুখী পন্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগিব।
১. আক্ৰমণাত্মক কূটনৈতিক নীতিঃ
ম্যানমাৰঃ ভাৰতে নিজৰ আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পসমূহ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ সামৰিক জন্টা (military junta) আৰু জনগোষ্ঠীয় সশস্ত্ৰ সংগঠন (ই এ অ’) উভয়েৰে সৈতে আলোচনা কৰি দ্বৈত সংযোগ নীতি গ্ৰহণ কৰা উচিত। শেহতীয়াকৈ ২০২৫ চনৰ জানুৱাৰী মাহত আৰাকান সেনাবাহিনীৰ সৈতে ৰাষ্ট্ৰদূত পৰ্যায়ৰ আলোচনাই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ নজিৰ গঢ়ি তুলিছে।
বাংলাদেশঃ ভাৰতে ২০১৫ চনৰ ভূমি সীমা চুক্তিৰ প্ৰতিলিপি কৰি, অনুকূল ভিছা নীতি আৰু যৌথ আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্প আগবঢ়াই সম্পৰ্ক উন্নত কৰিব পাৰে। এই ক্ষেত্ৰত এক ইতিবাচক লক্ষণ হৈছে ন'বেল বঁটা বিজয়ী বাংলাদেশৰ মুখ্য প্ৰশাসক মহম্মদ ইউনুছে শেহতীয়াকৈ দিয়া বক্তব্য, যিয়ে নতুনকৈ সহযোগিতা স্থাপনৰ সুযোগৰ ইংগিত দিয়ে।
২. অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাঃ
ছিটৱে বন্দৰত টকাৰ লেনদেনঃ ছিটৱে বন্দৰত ভাৰতীয় টকাৰ লেনদেনক উৎসাহিত কৰিলে বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ চাপ হ্ৰাস কৰাত সহায়ক হ’ব পাৰে আৰু অধিক আছিয়ান ব্যৱসায়ীক আকৰ্ষণ কৰিব পাৰি।
৩. আছিয়ান-ভাৰত বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি উন্নয়ন পুঁজিঃ
ভাৰতে এআই আৰু স্বচ্ছ শক্তিৰ অনুসন্ধান আৰু বিকাশৰ বাবে ৫০ লাখ ডলাৰৰ পুঁজি আবণ্টন দিছে। ভাৰত চৰকাৰে এই পুঁজিৰ মুখ্য বিনিয়োগ গুৱাহাটীত কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ ষ্টাৰ্টআপসমূহে এই খণ্ডত উদ্ভাৱনক আগুৱাই নিব পাৰিব।
৪. নিৰাপত্তা সহযোগিতাঃ
চাইবাৰ সুৰক্ষা আৰু অপৰাধ প্ৰতিৰোধৰ বাবে কোৱাড অংশীদাৰিত্বঃ জাপান আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ সৈতে সহযোগিতা কৰি উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ আৰক্ষী বাহিনীক চাইবাৰ সুৰক্ষা, বিত্তীয় জালিয়াতি ধৰা পেলোৱা, আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অপৰাধ প্ৰতিৰোধৰ প্ৰশিক্ষণ দিয়া উচিত।
৫. সীমান্ত হাট সম্প্ৰসাৰণ কৰাঃ
অসম-বাংলাদেশ সীমান্তত সীমান্ত হাট (অনানুষ্ঠানিক বাণিজ্যিক বজাৰ)ৰ সংখ্যা বৃদ্ধি কৰিলে চোৰাং ব্যৱসায় ৰোধ কৰাত সহায়ক হ’ব পাৰে আৰু লগতে সম্প্ৰদায়ভিত্তিক অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্ক গঢ়ি উঠিব পাৰে।
তীস্তা নদী
ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচিৰ ভৱিষ্যত হিচাপে অসমঃ
ভাৰতৰ এক্ট ইষ্ট পলিচি এক জটিল সংযোগস্থলত আছে, যিহেতু ম্যানমাৰৰ গৃহযুদ্ধ আৰু বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাই নতুন প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে। কিন্তু বাণিজ্যিক আৰু যোগাযোগৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে অসমৰ উত্থানে এই বিঘিনিসমূহৰ এক কাৰ্য্যকৰী সমাধান সূত্ৰ দাঙি ধৰিছে।
আঞ্চলিক কূটনীতি শক্তিশালী কৰি, আন্তঃগাঁথনিত বিনিয়োগ কৰি, অৰ্থনৈতিক অংশীদাৰিত্ব গঢ়ি তুলি ভাৰতে উত্তৰ-পূব ভাৰতক সংঘাতপ্ৰৱণ অঞ্চলৰ পৰা বাণিজ্য আৰু নিৰাপত্তাৰ এক সমৃদ্ধিশালী কেন্দ্ৰলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰে। ভাৰত আগবাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে এই দৃষ্টিভংগীৰ সফলতা নিৰ্ভৰ কৰিব স্থায়ী ৰাজনৈতিক দায়বদ্ধতা, শক্তিশালী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা, আৰু সৰ্বাংগীন উন্নয়নৰ ওপৰত দীৰ্ঘম্যাদী মনোনিৱেশৰ ওপৰত।
(লেখক অসম চৰকাৰৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত আৰক্ষী সঞ্চালক প্ৰধান; অসম লোকসেৱা আয়োগৰ প্ৰাক্তন অধ্যক্ষ আৰু 'আৱাজ-দ্য ভইচ অসম'ৰ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া)
