'সৰ্ব ধৰ্ম সমভাৱ'ৰ এক প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি, য'ত প্ৰতিগৰাকী ব্যক্তিয়ে নিজৰ নিজৰ ধৰ্মীয় অনুশীলন কৰা দেখা গৈছে
পল্লব ভট্টাচাৰ্য্য
শিহৰণকাৰী বৈচিত্ৰ্যৰ দেশ ভাৰতে সংস্কৃতি, ভাষা আৰু আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ধৰ্মৰ বিভিন্নতাৰ মাজত সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি থকা সহজাত সমভাৱৰ বাবে গৰ্ব কৰিব পাৰে। এই স্পন্দনশীল কেনভাছখন হিন্দু, ইছলাম, খ্ৰীষ্টান, শিখ, বৌদ্ধ, জৈন ধৰ্ম, আৰু অন্যান্য অগণন ধৰ্মৰ সূতাৰে বোৱা হৈছে, প্ৰত্যেকেই জাতিটোৰ পৰিচয়ত নিজৰ নিজৰ অনন্য ৰং যোগ কৰিছে। কিন্তু এই বৈচিত্ৰ্যই কেতিয়াবা ধৰ্মীয় সংঘাত আৰু সামাজিক অসঙ্গতিৰ প্ৰত্যাহ্বানৰো সৃষ্টি কৰিছে। এই প্ৰেক্ষাপটতে ʼসৰ্ব ধৰ্ম সম্ভৱʼৰ ধাৰণাটো এটা পথ প্ৰদৰ্শক নীতি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে – ধৰ্মীয় সম্প্ৰীতি আৰু শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থানক লালন-পালন কৰিব বিচৰা ই এক প্ৰসংশনীয় দৰ্শন।
১৯৩০ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত গান্ধীজীয়ে ব্ৰিটিছ শাসনৰ শেষৰ ফালে হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰা বিভাজনৰ অন্ত পেলাবলৈ প্ৰথমবাৰৰ বাবে এই নীতি ব্যৱহাৰ কৰিছিল। এই সৰ্ব ধৰ্ম সমভাৱ বাক্যাংশটো বৌদ্ধ মহাযান সূত্ৰৰ এটাৰ পৰা আহিছে বুলিও এক মতবাদ আছে।
মুম্বাইৰ এগৰাকী মুছলমান যুৱতী শ্ববনমে মুম্বাইৰ পৰা প্ৰভু ৰামৰ জন্মভূমি অযোধ্যালৈ ১৪২৫ কিলোমিটাৰ দূৰত্ব খোজকাঢ়ি যাত্ৰা কৰিছে
সৰ্ব ধৰ্ম সম্ভৱৰ সাৰঃ
আক্ষৰিক অৰ্থত "সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি সমান সন্মান" বুলি অনুবাদ কৰিব পৰা উক্তি ʼসৰ্ব ধৰ্ম সমাভৱʼ প্ৰাচীন ভাৰতীয় শাস্ত্ৰত অনন্তকালৰ এক পৰম্পৰা হিচাবে বহ্নিমান হৈ আছে। বেদ, উপনিষদ, ভাগৱত আটাইবোৰেই ঐশ্বৰিকতাৰ সাৰ্বজনীনতা আৰু একেটা চূড়ান্ত সত্য উপলব্ধি কৰাৰ একাধিক পথৰ অস্তিত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। মূল নীতিটো এটা ধৰ্মৰ সদস্যপদ নহয় বৰঞ্চ বৈচিত্ৰময় আধ্যাত্মিক পৰম্পৰাৰ বিবিধতাৰ বৈধতাক স্বীকাৰ কৰা পৰতি ক্ষেত্ৰত প্ৰতিফলিত হোৱা দৃষ্টি গোচৰ হয়। ই হৈছে বিভিন্ন জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতি আৰু বিশ্বাস ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি সহনশীলতা, বুজাবুজি আৰু সন্মানৰ আহ্বান।
ঐতিহাসিক শিপা আৰু অভিব্যক্তিঃ
ধৰ্মীয় সহনশীলতাৰ ধাৰণাটো সমগ্ৰ ভাৰতৰ ইতিহাসত পুনৰাবৃত্তিমূলক বিষয়বস্তু হৈ আহিছে। বৌদ্ধ ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰি শান্তি আৰু অহিংসাৰ প্ৰচাৰ কৰা মৌৰ্য সম্ৰাট অশোকৰ পৰা আৰম্ভ কৰি আন্তঃধৰ্মীয় আলোচনাৰ পোষকতা কৰা আৰু বিভিন্ন ধৰ্মৰ পণ্ডিতক আদৰণি জনোৱা আদালতৰ সৃষ্টি কৰা মোগল সম্ৰাট আকবৰলৈকে ভাৰতত শাসকসকলে ধৰ্মীয় সম্প্ৰীতিৰ প্ৰচাৰৰ অসংখ্য দৃষ্টান্ত দেখা গৈছে। এই মনোভাৱ শতিকাজুৰি উত্থাপিত হোৱা সংহতিমূলক পৰম্পৰাতো প্ৰতিফলিত হৈছে, যেনে কবীৰ আৰু গুৰু নানকৰ দৰে ভক্তি আন্দোলনৰ ব্যক্তিসকলে বিভিন্ন ধৰ্মৰ উপাদান মিহলাই এক ঐক্যবদ্ধ বাৰ্তা সৃষ্টি কৰিছিল। মহাপুৰুষ শংকৰদেৱৰ অবদান এইক্ষেত্ৰত অনঃস্বীকাৰ্য্য।
সমসাময়িক প্ৰাসংগিকতা: প্ৰত্যাহ্বান আৰু সুযোগঃ
বিভিন্ন অঞ্চলত ধৰ্মীয় উত্তেজনাই জুৰুলা কৰি থকা আজিৰ পৃথিৱীত সৰ্ব ধৰ্ম সমাভৱৰ ধাৰণাটো পূৰ্বতকৈ অধিক প্ৰাসংগিক। ভাৰত নিজৰ সংবিধানত সন্নিৱিষ্ট ধৰ্ম নিৰপেক্ষতাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতা থকাৰ পিছতো ধৰ্মীয় মেৰুকৰণৰ পৰা মুক্ত নহয়। শেহতীয়া বছৰবোৰত ধৰ্মীয় অসহিষ্ণুতা আৰু ঘৃণাজনিত অপৰাধ বৃদ্ধি পাইছে। ইয়াৰ দ্বাৰা বিভিন্ন পদক্ষেপৰ জৰিয়তে সৰ্বধৰ্ম সমাভৱক সক্ৰিয়ভাৱে প্ৰচাৰ কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা বহুক্ষেত্ৰত বিশেষকৈ নিৰাপত্তা ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত দৃষ্টি গোচৰ হৈছে।
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
সমন্বয়ৰ লালন-পালন: পদক্ষেপ আৰু কৌশলঃ
এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ হ’ল আন্তঃধৰ্মীয় আলোচনা। শিক্ষানুষ্ঠান, ধৰ্মীয় সংগঠন, নাগৰিক সমাজৰ গোটসমূহে বিভিন্ন ধৰ্মৰ লোকৰ মাজত মুকলি আৰু সন্মানজনক আলোচনাৰ মঞ্চ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। ইয়াৰ ফলত বুজাবুজিৰ পোষকতা হয়, পক্ষপাতিত্ব হ্ৰাস পায় আৰু যোগাযোগৰ সেতু গঢ়ি তোলে। ইয়াৰ উপৰিও বিদ্যালয়ত বিভিন্ন ধৰ্মৰ বিষয়ে শিক্ষাৰ প্ৰচাৰে সৰুৰে পৰাই সহানুভূতি আৰু গ্ৰহণযোগ্যতা গঢ়ি তুলিব পাৰে।
সংবাদ মাধ্যমেও গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। কিছুমান বিশেষ সংবাদ মাধ্যমৰ জৰিয়তে প্ৰচাৰিত ভুল তথ্য আৰু ঘৃণামূলক ভাষণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ ধৰ্মীয় বিষয়সমূহৰ ওপৰত সুষম আৰু বস্তুনিষ্ঠ প্ৰতিবেদন প্ৰচাৰ কৰাটো প্ৰয়োজনীয়। তদুপৰি ধৰ্মীয় উৎসৱসমূহ একেলগে উদযাপন কৰি বিভিন্ন ধৰ্মৰ ভাগ-বতৰা কৰা মূল্যবোধ আৰু সাংস্কৃতিক সমৃদ্ধি প্ৰদৰ্শন কৰিলে সম্প্ৰদায় আৰু নিজৰ বুলি ভবাৰ ভাৱ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।
ধৰ্ম নেতাৰ ভূমিকাঃ
সৰ্ব ধৰ্ম সমাভৱৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত ধৰ্মগুৰুসকলৰ এক উল্লেখযোগ্য দায়িত্ব আছে। তেওঁলোকে নিজৰ নিজৰ বিশ্বাসৰ মূল মূল্যবোধৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি শান্তিৰ অনুঘটক হিচাপে কাম কৰিব পাৰে, যিয়ে সহনশীলতা আৰু মমতাক প্ৰসাৰিত কৰে। ধৰ্মীয় নেতাসকলৰ মাজত আন্তঃধৰ্মীয় সহযোগিতাই ঐক্যৰ এক শক্তিশালী বাৰ্তা প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে আৰু তেওঁলোকৰ অনুগামীসকলক শান্তিপূৰ্ণভাৱে সহাৱস্থান কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিব পাৰে।
সহনশীলতাৰ অতিক্ৰমি সক্ৰিয় সহযোগিতাৰ দিশতঃ
সহনশীলতা এটা প্ৰয়োজনীয় প্ৰথম পদক্ষেপ হ’লেও সৰ্ব ধৰ্ম সমভাৱই আৰু অধিক লাভৰ আকাংক্ষা কৰে। ই দৰিদ্ৰতা, নিৰক্ষৰতা, পৰিৱেশৰ অৱক্ষয়ৰ দৰে সামাজিক প্ৰত্যাহ্বানৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাত বিভিন্ন ধৰ্মীয় সম্প্ৰদায়ৰ মাজত সক্ৰিয় সহযোগিতাৰ বাবে উৎসাহিত কৰে। উমৈহতীয়া লক্ষ্যৰ দিশত একেলগে কাম কৰি ধৰ্মীয় গোষ্ঠীসমূহে জাতিৰ সামাজিক তন্ত্ৰ শক্তিশালী কৰিব পাৰে আৰু বিশ্বাসৰ একত্ৰীকৰণ কৰি শক্তি প্ৰদৰ্শন কৰিব পাৰে।
হিন্দু শোভাযাত্ৰীক পুষ্পবৃষ্টিৰে সম্ভাষণ জনালে মুছলমানে
প্ৰত্যাহ্বান আৰু আগুৱাই যোৱাৰ পথঃ
সৰ্ব ধৰ্ম সমাভৱক সম্পূৰ্ণৰূপে ৰূপায়ণ কৰাটো প্ৰত্যাহ্বানহীন নহয়। ৰাজনৈতিক এজেণ্ডাই ব্যক্তিগত স্বাৰ্থৰ বাবে ধৰ্মীয় মতানৈক্যৰ শোষণ কৰিব পাৰে। সমাজৰ পক্ষপাতিত্ব আৰু ঐতিহাসিক উত্তেজনাইও প্ৰগতিত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। ইয়াৰ উপৰিও বিভিন্ন ধৰ্মীয় পদ্ধতি আৰু বিশ্বাসৰ জটিলতাক হৃদয়ঙ্গম কৰিবলৈ সংবেদনশীলতা আৰু সন্মানৰ প্ৰয়োজন।
এই বাধাবোৰৰ মাজতো আগুৱাই যোৱাৰ পথ স্পষ্ট। শিক্ষা, আন্তঃধৰ্মীয় আলোচনা, আৰু সহযোগিতাৰ ওপৰত অবিৰত প্ৰচেষ্টা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। ধৰ্মনিৰপেক্ষ প্ৰতিষ্ঠানসমূহ শক্তিশালী কৰা আৰু আইনৰ শাসনক প্ৰসাৰিত কৰাটোৱে শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থানৰ কাঠামো প্ৰদান কৰে। কেৱল ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানতে নহয়, দৈনন্দিন জীৱনতো সৰ্বধৰ্ম সমভাৱৰ মনোভাৱ প্ৰচাৰ কৰা প্ৰয়োজন, সম্প্ৰদায়সমূহৰ ভিতৰত অন্তৰ্ভুক্তি আৰু সন্মানৰ ভাৱনা গঢ়ি তোলা বৰ্তমান সময়ৰ আহ্বান।
সৰ্ব ধৰ্ম সমভাৱ বিশ্ব শান্তিৰ বাবে এক অনুকৰণীয় আৰ্হিঃ
ধৰ্মীয় অৰ্থনৈতিক আৰু বিভিন্ন পাৰ্থক্যই ক্ৰমান্বয়ে বিভক্ত হৈ পৰা পৃথিৱীখনত ভাৰতীয় পৰম্পৰাৰ অনুকৰণীয় নীতি ʼসৰ্ব ধৰ্ম সমভাৱʼই আশাৰ সঞ্চাৰ কৰিছে। সম্পূৰ্ণ ধৰ্মীয় সম্প্ৰীতি অৰ্জন কৰাটো এটা চলি থকা কাম হৈয়েই আছে যদিও ভাৰতৰ এই প্ৰচেষ্টাই একেধৰণৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সৈতে যুঁজি থকা আন জাতিসমূহৰ বাবে আৰ্হি হিচাপে কাম কৰিব পাৰে। বৈচিত্ৰময় বিশ্বাসক সন্মান জনোৱা আৰু সাধাৰণৰ মংগলৰ বাবে একেলগে কাম কৰাৰ বাৰ্তাই ভৌগোলিক সীমা অতিক্ৰম কৰি অধিক শান্তিপূৰ্ণ আৰু সৰ্বাংগীন শান্তি প্ৰতিষ্ঠিত পৃথিৱীৰ দিশত এক পথ পদৰ্শক হিচাবে চিহ্নিত হব পাৰে। কাৰণ, প্ৰাচীন ভাৰতীয় প্ৰবাদত কোৱাৰ দৰে, "বসুধৈৱ কুটুম্বকম" – পৃথিৱীখন এক পৰিয়াল এই মতামতৰ বহুল প্ৰচাৰ বৰ্তমানৰ ৰূছ-উক্ৰেইন বা ইজৰাইল-হামাছৰ বিধ্বংসী যুজৰ শান্তিপূৰ্ণ সমাধানৰ আৰ্হি হিচাবে পৰিগণিত হব পাৰে। সৰ্ব ধৰ্ম সমভাৱৰ অনুশীলনৰ জৰিয়তে এই মনোভাৱক বজাই ৰখাটো এনে এক ভৱিষ্যত গঢ়ি তোলাৰ মূল চাবিকাঠি য’ত বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ বিশ্বাসসমূহে কেৱল সহনশীলতাত নহয়, পাৰস্পৰিক সন্মান আৰু সহযোগিতাত সহাৱস্থান কৰে।
(লেখক এগৰাকী অৱসৰপ্ৰাপ্ত আৰক্ষী সঞ্চালক প্ৰধান; অসম লোকসেৱা আয়োগৰ প্ৰাক্তন অধ্যক্ষ আৰু 'আৱাজ-দ্য ভইচ অসম'ৰ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া)
