আম্ব্ৰিন জাইদি
খুছৰো ফাউণ্ডেশ্যনৰ শেহতীয়া পদক্ষেপ হৈছে “স্বামী বিবেকানন্দঃ চুফীবাদ আৰু ইছলাম” শীৰ্ষক এখন মনোগ্ৰাহী গ্ৰন্থ। এই গ্ৰন্থখনে ইছলাম আৰু চুফীবাদ সন্দৰ্ভত স্বামী বিবেকানন্দৰ মতামতৰ বিষয়ে পাঠকক জ্ঞান প্ৰদান কৰে। লেখক ড° হুছেইন ৰান্দাথানীয়ে চুফীবাদৰ সকলো নীতি-নিয়ম সামৰি এই মূল্যৱান সংকলনখন যথেষ্ট গৱেষণা কৰি লিখাৰ প্ৰয়াস চলাইছে। ড° হুছেইন ৰান্দাথানী হৈছে ভাৰতৰ এগৰাকী আগশাৰীৰ ইতিহাসবিদ আৰু লেখক।
গ্ৰন্থখনে স্বামী বিবেকানন্দৰ শিক্ষা, বিশেষকৈ চুফী আৰু ইছলামৰ প্ৰতি তেওঁৰ দৃষ্টিভংগীৰ বিষয়ে আলোকপাত কৰে। প্ৰতিটো ধৰ্মই মতপাৰ্থক্য থকাৰ পিছতো কিদৰে শেষত ঈশ্বৰৰ ওচৰলৈ লৈ যায়, সেই বিষয়ে ইয়াত অন্বেষণ কৰা হৈছে। বিবেকানন্দৰ মতামতসমূহৰ বিশদ পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে গ্ৰন্থখনে তেওঁৰ সৰ্বাংগীন দৰ্শনক আলোকিত কৰি তুলিছে যিয়ে সকলো ধৰ্মীয় পৰম্পৰাৰ ঐক্য আৰু উমৈহতীয়া আধ্যাত্মিক লক্ষ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে।
চুফী নেতাসকলৰ সৈতে প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদী
লেখক ড° ৰান্দাথানীয়ে গ্ৰন্থখনত বৰ্ণনা কৰিছে, কিদৰে স্বামী বিবেকানন্দই বিশ্বাস কৰিছিল যে বেদান্ত আদৰ্শই অসংখ্য ধৰ্ম আৰু বিশ্বাসক একেলগে উদযাপন কৰে। তেওঁ স্বীকাৰ কৰিছিল, আপুনি খ্ৰীষ্টানে হওক বা বৌদ্ধই হওক, ইহুদীয়ে হওক বা হিন্দুয়ে হওক, আপুনি যি পৌৰাণিক কাহিনীয়ে অনুসৰণ নকৰক কিয়, নাচৰত, মক্কা, ভাৰত বা আন ঠাইৰ নবীক সন্মান নকৰক কিয়, বেদান্তই প্ৰতিটো ধৰ্মৰ অন্তৰ্নিহিত নীতিৰ পোষকতা কৰে, য'ত সকলো নবী, সাধু-সন্তসকলে ইয়াৰ কেৱল উদাহৰণ আৰু প্ৰকাশ হিচাপে কাম কৰে। বিবেকানন্দই সহনশীলতাক ধৰ্মৰ ভেটি বুলি গণ্য কৰিছিল।
চিকাগোত অনুষ্ঠিত বিখ্যাত ভাষণত স্বামী বিবেকানন্দই ধৰ্মৰ সমগ্ৰ ধাৰণাটোক সামৰি লৈছিল। তেওঁ কৈছিল, “খ্ৰীষ্টান হিন্দু বা বৌদ্ধ হ’ব নালাগে, একেদৰে হিন্দু অথবা বৌদ্ধসকলেও খ্ৰীষ্টান হ’ব নালাগে। কিন্তু প্ৰত্যেকেই আনৰ ধৰ্মীয় আৱেগক শ্ৰদ্ধা কৰিব লাগিব আৰু নিজস্বতা বজাই ৰাখিব লাগিব। সকলোৱে নিজৰ ধৰ্মীয় ৰীতি-নীতি অনুসৰি এইদৰে আগবাঢ়ি যাব লাগিব। ধৰ্মই এই কথাই শিকাইযে যে পবিত্ৰতা, স্বচ্ছতা আৰু দান-দক্ষিণা কোনো এটা গীৰ্জাৰ একচেটিয়া সম্পত্তি নহয় আৰু প্ৰতিটো ধৰ্মই অতি উচ্চ চৰিত্ৰৰ পুৰুষ-মহিলাৰ সৃষ্টি কৰিছে।"
এই শব্দবোৰে বিবেকানন্দৰ ধৰ্মীয় সম্প্ৰীতি আৰু পাৰস্পৰিক সন্মানৰ দৃষ্টিভংগীক প্ৰতিফলিত কৰে। তেওঁৰ মতে ব্যক্তিয়ে নিজৰ ধৰ্মীয় পৰিচয়ক আকোৱালি ল’ব লাগে আৰু ইয়াক বজাই ৰাখিব লাগে যদিও আন ধৰ্মৰ মূল্যবোধৰ শলাগ ল’ব লাগে আৰু শিকিব লাগে। তেওঁৰ ধৰ্মৰ সংজ্ঞা অনুসৰি মানুহে নৈতিক আৰু আধ্যাত্মিক মহানতা আয়ত্ব কৰিব লাগে, যিয়ে যিকোনো ধৰ্মীয় পৰম্পৰাৰ উৰ্ধত থাকে।
আমেৰিকাত স্বামী বিবেকানন্দই দিয়া ভাষণ বাণীবদ্ধ কৰা আমেৰিকান লেখক ক্রিষ্টোফাৰ ইশ্বাৰউডৰ এটা বিৱৰণী আলোকপাত কৰি লেখক ড° ৰান্দাথানীয়ে কৈছে, “আমাৰ মাতৃভূমি ভাৰত হৈছে হিন্দু আৰু ইছলামৰ সংগমস্থলী। ইয়াত বেদান্ত হৈছে আমাৰ মগজু আৰু ইছলাম হৈছে শৰীৰ। মই মোৰ মনৰ চকুত এনেকুৱা এখন ভাৰতবৰ্ষৰ ছবি দেখিবলৈ পাওঁ, যি সকলো ধৰণৰ বিশৃংখলতা আৰু বিবাদৰ পৰা মুক্ত হৈ বেদান্তক মগজু আৰু ইছলামক শৰীৰ হিচাপে লৈ আগবাঢ়িছে।”
হায়দৰাবাদত অনুষ্ঠিত সৰ্বভাৰতীয় চুফী সাজ্জাদা নাছিন কাউন্সিলৰ বৈঠক এক মূহুৰ্ত
অহংকাৰ, ৰক্তপাত বা হিংসাৰ মাজত প্ৰকৃত সংস্কাৰ হ’ব নোৱাৰে বুলি বিবেকানন্দই উল্লেখ কৰিছিল। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে উদাৰতা আৰু বুজাবুজিৰ মনোভাৱ অবিহণে কোনো সংস্কাৰ সফল হ’ব নোৱাৰে। এই অত্যাৱশ্যকীয় উদাৰতাৰ দিশত প্ৰথম পদক্ষেপ হ’ল আন ধৰ্মক মৰম আৰু সন্মানেৰে চোৱা।
তেওঁ দৃঢ়তাৰে কৈছিল যে আমাৰ আদৰ্শ আৰু চিন্তা আনৰ পৰা পৃথক হ’লেও আমি আন ধৰ্মৰ লোকক সমৰ্থন কৰা উচিত। তেওঁ ভাৰতৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰে, য’ত হিন্দুসকলে মুছলমানৰ বাবে মছজিদ আৰু খ্ৰীষ্টানসকলৰ বাবে গীৰ্জা নিৰ্মাণ কৰে। এই পাৰস্পৰিক সমৰ্থন আৰু সন্মানৰ মনোভাৱৰ তেওঁ পোষকতা কৰিছিল।
এই গ্ৰন্থখনত ড° ৰন্দাথানীয়ে ভাৰতৰ বিভিন্ন ধৰ্মীয় পৰম্পৰাৰ মাজত থকা সু-সম্পৰ্কৰ উদাহৰণ দি ঐতিহাসিকভাৱে কিমানজন চুফী সন্তই শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থানৰ বাৰ্তা বিয়পাইছে সেই বিষয়ে গভীৰভাৱে বিশ্লেষণ আগবঢ়াইছে। তেওঁ হজৰত নিজামুদ্দিনৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰিছিল, যিয়ে হিন্দুসকলৰ ভক্তিক মুকলি মনেৰে প্ৰশংসা কৰিছিল।
নিজামুদ্দিনৰ সৰ্বাংগীন দৃষ্টিভংগী হৈছে চুফী নীতিৰ সাৰ্বজনীন প্ৰেম আৰু সন্মানৰ এক মনোৰম উদাহৰণ। আন এক উদাহৰণ হ’ল শ্বেইখ নাছিৰুদ্দিন, যিয়ে কেৱল হিন্দু যোগাভ্যাস অধ্যয়ন কৰাই নহয়, নিজৰ আধ্যাত্মিক শিক্ষাৰ সৈতেও ইয়াক একত্ৰিত কৰিছিল। তেওঁৰ অনুগামীসকলক একাগ্ৰতা বৃদ্ধিৰ বাবে উশাহ বন্ধ কৰি ৰখাৰ যোগাভ্যাস গ্ৰহণ কৰিবলৈও পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল। এই সাংস্কৃতিক মত-বিনিময়ে আধ্যাত্মিকতা আৰু পাৰস্পৰিক সন্মানৰ প্ৰতি চুফীসকলৰ দায়বদ্ধতাক প্ৰতিফলিত কৰি তুলিছে। ড° ৰান্দাথানীয়ে বেদান্ত আৰু চুফীবাদৰ আধ্যাত্মিক ধাৰণাসমূহৰ মাজত জটিল সমান্তৰালতা সুন্দৰভাৱে অংকণ কৰিছে আৰু ইয়াৰ উমৈহতীয়া আধ্যাত্মিক ভেটিৰ চিত্ৰণ কৰিছে।
দক্ষিণ ভাৰতত থকা স্বামী বিবেকানন্দৰ প্ৰতিমূৰ্তি
তেওঁ বুজাইছে যে কেনেকৈ চূড়ান্ত সত্তাৰ আত্মপ্ৰকাশক বেদান্তিক শব্দ যেনে বিৱৰ্ত, প্ৰতিভাষ, প্ৰতিবিম্বৰ দ্বাৰা বৰ্ণনা কৰা হৈছে, যিবোৰ চুফী ধাৰণা তজল্লী, জুহুৰ, আকছ, নামুদৰ সৈতে ওতঃপ্ৰোতভাৱে মিল আছে। দুয়োটা পৰম্পৰাই এই ধাৰণাটোৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যে পৰম আত্মা বা ঈশ্বৰ ব্যক্তিগত আত্মাৰ ভিতৰত বিৰাজমান, যাৰ ফলত গভীৰ আধ্যাত্মিক উপলব্ধি হয়।
উদাহৰণস্বৰূপে, চুফী ঘোষণা "আনল হক" (ময়ে সত্য) আৰু "আহম ব্ৰহ্ম্মী" (মই ব্ৰহ্ম)ৰ বেদান্ত দাবী দুয়োটাই ব্যক্তিগত আত্মা আৰু চূড়ান্ত বাস্তৱৰ মাজত ঐক্যৰ উপলব্ধিৰ কথা স্পষ্ট কৰি দিয়ে। এই ধাৰণাসমূহে চুফী আৰু বেদান্ত উভয়ৰে সাধাৰণ অদ্বৈতবাদী (অদ্বৈত) দৰ্শনক আলোকিত কৰি তোলে, য’ত ব্যক্তিগত আত্মা আৰু পৰম বাস্তৱতাক মৌলিকভাৱে এক হিচাপে দেখা যায়।
ড° ৰান্দাথানীয়ে গ্ৰন্থখনত আধ্যাত্মিক যাত্ৰা আৰু চূড়ান্ত জ্ঞান লাভৰ বৰ্ণনাৰ বাবে দুয়োটা পৰম্পৰাতে ব্যৱহৃত পৰিভাষাসমূহৰ বিষয়ে অধিক অন্বেষণ কৰে। বেদান্ত আৰু চুফী ধৰ্ম উভয়তে চূড়ান্ত সত্যৰ অৱস্থাক 'জ্ঞান' বা 'মাৰিফাত' বুলি কোৱা হয়। এই উপলব্ধিৰ পথটো বেদান্তত 'মাৰ্গ' আৰু চুফী ধৰ্মত 'তাৰিকা' বুলি জনা যায়। আধ্যাত্মিক অগ্ৰগতিৰ পৰ্যায়সমূহক বেদান্তত ভূমিকা আৰু চুফী ধৰ্মত মকাম বা মকামত বুলি কোৱা হয়।
তদুপৰি, চুফীবাদত ফানা (আত্মাৰ বিনাশ) আৰু বাকা (অবিনাশী ঈশ্বৰ) বুলি বৰ্ণনা কৰা পৰিৱৰ্তনশীল অভিজ্ঞতাসমূহৰ বেদান্ত সমতুল্য নিৰ্বিকল্প সমাধি (গভীৰ ধ্যান-শোষণৰ অৱস্থা) আৰু মুক্তি (মুক্তি)ত আছে। এই সমান্তৰালতাই আধ্যাত্মিক পৰম্পৰাসমূহৰ মাজৰ গভীৰ সংযোগৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে, যিয়ে মানৱ অস্তিত্বৰ চূড়ান্ত লক্ষ্যৰ এক উমৈহতীয়া দৃষ্টিভংগীৰ ইংগিত দিয়ে।
এই বিশদ তুলনাসমূহৰ জৰিয়তে লেখক ড° ৰান্দাথানীয়ে এই কথা স্পষ্ট কৰি দিছে যে বেদান্ত আৰু চুফী ধৰ্মাৱলম্বী লোকসকলৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু নীতি-নিয়মৰ পাৰ্থক্য থাকিলেও তেওঁলোকৰ বাস্তৱৰ প্ৰকৃতি আৰু আধ্যাত্মিক জ্ঞান লাভৰ পথ একেই। এই বিদ্বান গ্ৰন্থখনে কেৱল চুফীবাদ আৰু ইছলামৰ ওপৰত স্বামী বিবেকানন্দৰ মতামতক আলোকিত কৰাই নহয়, বিভিন্ন ধৰ্মীয় পৰম্পৰাৰ অন্তৰ্নিহিত সাৰ্বজনীন নীতিসমূহৰ বিষয়েও বিস্তৃত বুজাবুজিত অৰিহণা যোগায়।
আজমেৰ শ্বৰীফ দৰগাহ
হজৰত নিজামুদ্দিনে কেনেকৈ ৰজাৰ সংগ এৰাই চলিছিল সেই বিষয়ে লেখকে ব্যাখ্যা কৰিছে। তেওঁৰ জীৱনকালত সাতজন শাসকে দিল্লীৰ সিংহাসনত আৰোহণ কৰিছিল, তথাপিও তেওঁ কোনো এজনৰ ওচৰলৈ যোৱা নাছিল। যেতিয়া আলাউদ্দিন খালজীয়ে তেওঁক লগ কৰিবলৈ আহিছিল, তেতিয়া নিজামুদ্দিনে মন্তব্য কৰিছিল যে, “মোৰ ঘৰত দুখন দুৱাৰ আছে। এখনেৰে চুলতান সোমাই আহিলে, মই আনখনেৰে পলাই যাম।”
একেদৰে শ্বেইখ আব্দু ৰহমান নকশবন্দীয়ে ঔৰংজেবে আগবঢ়োৱা মাটিখিনি ল'বলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল। গোৱালিয়ৰৰ মহম্মদ ঘৌথে হিন্দু সন্ত আৰু যোগীসকলৰ সৈতে জড়িত হৈ হিন্দু দৰ্শন অধ্যয়ন কৰি যোগৰ হিন্দু দাৰ্শনিক গ্ৰন্থ অমৃতা কুণ্ডক পাৰ্চী ভাষালৈ অনুবাদ কৰিছিল। মীৰ আব্দুল কাছিম ফিণ্ডিৰিস্কিয়ে (১৫৬২-১৬৪০) যোগ বশিষ্ঠ অধ্যয়ন কৰি ইয়াৰ ওপৰত টোকা লিখি ইয়াৰ কাৰিকৰী শব্দৰ এক শব্দকোষ সংকলন ৰূপত প্ৰকাশ কৰিছিল।
সম্ৰাট শ্বাহজাহানৰ পুত্ৰ তথা কাদিৰী চুফী গোষ্ঠীৰ সদস্য দাৰা শুকোহৰ হিন্দু সন্তসকলৰ প্ৰতি অতিশয় শ্ৰদ্ধা আছিল। তেওঁ পঞ্চাশখন উপনিষদ পাৰ্চী ভাষালৈ অনুবাদ কৰি সংস্কৃত ভাষাত বেদান্তৰ ওপৰত এখন গ্ৰন্থ ৰচনা কৰাৰ লগতে পাৰ্চী ভাষাত বেদান্ত আৰু চুফী ধৰ্ম উভয়ৰে বিষয়ে কেইবাখনো গ্ৰন্থ লিখিছিল। বহু চুফীয়ে ৰাম আৰু কৃষ্ণৰ দৰে হিন্দু বীৰক নবী বুলি গণ্য কৰিছিল। হজৰত নিজামুদ্দিনৰ বংশধৰ খোৱাজা হাছান নিজামীয়ে এই বিষয়ত 'হিন্দুস্তান কে দো পেঘাম্বাৰ ৰাম ঔৰ কৃষ্ণ' শীৰ্ষক এখন গ্ৰন্থ লিখিছিল।
ভাৰতৰ বিশিষ্ট বুদ্ধিজীৱী আৰু লেখক ক্ষিতিমোহন সেনে ঐতিহাসিক প্ৰসংগটোক এইদৰে বৰ্ণনা কৰিছে, “নিজৰ শাস্ত্ৰৰ নীতি-নিয়মৰ দ্বাৰা কঠোৰভাৱে বান্ধ খাই থকা হিন্দু আৰু ইছলাম ধৰ্মৰ মাজত কোনো ধৰণৰ মিল নাছিল। দুয়োটা ধৰ্ম এখন নদীৰ দুটা পাৰৰ দৰে আছিল। উভয়ৰে মাজত কোনো সংযোগী সেতু নাছিল। গোঢ়া হিন্দু অথবা গোঢ়া মুছলমানে এই সেতুখন গঢ়াৰ বাবে উপযুক্ত নাছিল। সেয়ে, মানৱতীবাদী হিন্দু আৰু মুছলমান সমাজৰ ছুফীবাদক বিশ্বাস কৰা লোকসকলে এই কামক আগুৱাই নিছিল।"
প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
এই কিতাপখনে বহুতো নতুন দিশ উন্মোচিত কৰিছে। দেশপ্ৰেম, অহিংসা, মানৱতা, আৰু সম্প্ৰীতি বিয়পোৱাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰে নতুন দিল্লীস্থিত খুছৰো ফাউণ্ডেচনে এই গ্ৰন্থখন প্ৰকাশ কৰি সমাজলৈ উল্লেখযোগ্য অৱদান আগবঢ়াইছে। এই ফাউণ্ডেশ্যনৰ লক্ষ্য হৈছে সকলো ধৰ্মীয় বিশ্বাস, সংস্কৃতি আৰু সভ্যতাৰ মাজৰ একতা-সম্প্ৰীতিক প্ৰতিফলিত কৰা সাহিত্যৰাজি প্ৰকাশ কৰা।
