ড° উজমা খাতুন
হজৰত মহম্মদৰ জন্মৰ পূৰ্বে আৰব দেশত এক খণ্ডিত সামাজিক-ৰাজনৈতিক পৰিৱেশে বিৰাজ আছিল। এই অঞ্চলটো জনজাতীয় সমাজে বসবাস কৰিছিল, যিসকলে কেন্দ্ৰীয় কৰ্তৃপক্ষ অনুমতি অবিহনে প্ৰায়ে পাৰস্পৰিক স্বাৰ্থৰ ওপৰত ভিত্তিত সংঘৰ্ষত লিপ্ত হৈছিল। যদিও বাইজেন্টাইন আৰু পাৰ্চী সাম্ৰাজ্যই অঞ্চলটোক প্ৰভাৱিত কৰিছিল, তথাপিও আৰবে ইয়াৰ কঠোৰ মৰুভূমিৰ পৰিৱেশৰ বাবে বহুলাংশে স্বাধীন হৈ আছিল, যিয়ে বিদেশী আক্ৰমণক বাধা আৰোপ কৰিছিল।
অৰ্থনৈতিকভাৱে আৰবীয় জনজাতিসকলে বাণিজ্যৰদ্বাৰা লাভৱান হৈছিল আৰু মক্কাই এক উল্লেখযোগ্য বাণিজ্যিক কেন্দ্ৰ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছিল। ধৰ্মীয়ভাৱে সমাজখনত বহুধৰ্মী্য লোক আছিল যদিও তাত ইহুদী আৰু খ্ৰীষ্টান সম্প্ৰদায়ৰ লোক অধিক আছিল।
আধুনিক যুগৰ মুছলমান মহিলা
প্ৰাথমিক জীৱন আৰু বংশ
হজৰত মহম্মদ হৈছে বিশিষ্ট আৰব জনগোষ্ঠী কুৰাইশ বিশেষকৈ হাছিমী বংশৰ। তেওঁৰ সম্পূৰ্ণ বংশ হৈছে মহম্মদ বিন আব্দুল্লাহ বিন আব্দুল-মুত্তলিব বিন হাছিম। হাছিম তেওঁৰ উদাৰতাৰ বাবে আৰু তীৰ্থযাত্ৰীক খাদ্য-পানীৰ যোগান ধৰাৰ বাবে জনাজাত আছিল। মহম্মদৰ পিতৃ আব্দুল্লাৰ মৃত্যু মহম্মদৰ জন্মৰ আগতেই হৈছিল আৰু মাত্ৰ ছয় বছৰ বয়সতে তেওঁৰ মাতৃ আমিনাৰো মৃত্যু হৈছিল।
ইমান কম বয়সতে অনাথ হৈ পৰা মহম্মদক প্ৰথমে তেওঁৰ ককাক আব্দুল-মুত্তালিবে আৰু পিছত তেওঁৰ খুৰাক আবু তালিবে ডাঙৰ-দীঘল কৰিছিল। অনাথ হোৱাৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ মাজতো মক্কাত মহম্মদৰ পৰিয়ালটোক সন্মান জনোৱা হৈছিল আৰু আৰব সমাজত তেওঁৰ সম্ভ্ৰান্ত বংশক স্বীকৃতি দিয়া হৈছিল।
মহম্মদৰ প্ৰাৰম্ভিক জীৱনে তেওঁৰ চৰিত্ৰ গঢ় দিয়াত আৰু ভৱিষ্যতে নবী হিচাপে লোৱা ভূমিকাৰ বাবে তেওঁক প্ৰস্তুত কৰাত সহায় কৰিছিল। ব্যৱসায় আৰু কূটনৈতিক দক্ষতাৰ বাবে পৰিচিত কুৰাইশ জনগোষ্ঠীত ডাঙৰ-দীঘল হোৱাৰ বাবে তেওঁ বৈচিত্ৰময় সংস্কৃতি আৰু ধাৰণাসমূহৰ সৈতে পৰিচিত হৈছিল, যিয়ে তেওঁৰ বুজাবুজি আৰু যোগাযোগৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰিছিল।
এজন যুৱক হিচাপে তেওঁ তেওঁৰ সততা আৰু সত্যতাক প্ৰতিফলিত কৰি "আল-আমিন" (বিশ্বাসযোগ্য) উপাধি অৰ্জন কৰিছিল। এজন গৰখীয়া আৰু পিছলৈ এজন ব্যৱসায়ী হিচাপে তেওঁৰ অভিজ্ঞতাই তেওঁক নেতৃত্ব, ধৈৰ্য আৰু মীমাংসাৰ দক্ষতা শিকাইছিল - যিবোৰ গুণ তেওঁৰ ভৱিষ্যতবক্তামূলক অভিযানত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল।
পুৰণি কাবা শ্বৰীফ
নবীত্বৰ আৰম্ভণি
হজৰত মহম্মদৰ ওচৰত প্ৰথম কোৰান প্ৰকাশ হৈছিল ৰমজান মাহত হীৰাৰ গুহাৰ ভিতৰত। জিব্ৰায়েল ফেৰেস্তাই মহম্মদৰ ওচৰলৈ আহিছিল আৰু তেওঁক "পাঠ কৰক" বা "পঢ়ক" বুলি আদেশ দিছিল। তেতিয়া অশিক্ষিত মহম্মদে উত্তৰ দিছিল যে, তেওঁ পঢ়িব নোৱাৰে। জিব্ৰায়েলে তেওঁক জোৰকৈ সাৱটি ধৰিছিল আৰু তিনিবাৰ আদেশটো আওৰাইছিল। শেষত জিব্ৰায়েলে কোৰানৰ প্ৰথম আয়াত অৱতীৰ্ণ কৰিছিল "সৃষ্টি কৰা আপোনাৰ আল্লাহৰ নামত পঢ়ক" (ছুৰা আল-আলাক, ৯৬:১-৩)। ইয়াৰ দ্বাৰাই তেওঁৰ ভৱিষ্যতবক্তাৰ যাত্ৰাৰ আৰম্ভণি হৈছিল।
এই গভীৰ অভিজ্ঞতাৰ প্ৰতি মহম্মদৰ প্ৰাৰম্ভিক প্ৰতিক্ৰিয়া আছিল ভয় আৰু বিভ্ৰান্তিৰ। তেওঁ কঁপি কঁপি ঘৰ অৰ্থাৎ পত্নী খাদিজাৰ ওচৰলৈ উভতি আহিছিল আৰু তেওঁক ঢাকি ধৰিবলৈ কৈছিল। তেওঁ কি ঘটনা ঘটিছিল সেই বিষয়লৈ তেওঁ ভয় প্ৰকাশ কৰিছিল। খাদিজাই তেওঁক সান্ত্বনা দিছিল আৰু তেওঁৰ সম্পৰ্কীয় ভায়েক ৱাৰাকা বিন নৱাফাল নামৰ এজন বিদ্বান খ্ৰীষ্টানৰ ওচৰলৈ লৈ গৈছিল। তেওঁ মহম্মদক আশ্বস্ত কৰিছিল যে, সেই অভিজ্ঞতাটো হজৰত মুচাই লাভ কৰা অভিজ্ঞতাৰ দৰেই এক ঐশ্বৰিক প্ৰকাশ।
প্ৰাৰম্ভিক প্ৰত্যাহ্বান
ভৱিষ্যতবক্তা হোৱাৰ প্ৰাৰম্ভিক বছৰবোৰত, হজৰত মহম্মদে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছিল:
১) কুৰাইশৰ বিৰোধিতা: মহম্মদ যি কুৰাইশৰ জনগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্গত আছিল, তেওঁলোকে মহম্মদৰ বাৰ্তাৰ তীব্ৰ বিৰোধিতা কৰিছিল, কাৰণ তেওঁলোকে ভয় খাইছিল যে, ইয়াৰ ফলত কাবা আৰু মূৰ্তি পূজাৰ সৈতে জড়িত তেওঁলোকৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক মৰ্যাদাৰ প্ৰতি ভাবুকি আহিব পাৰে।
২) অনুগামীৰ ওপৰত নিৰ্যাতন: প্ৰাথমিকভাৱে ইছলাম ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰা লোকসকলে বিশেষকৈ জনজাতীয় সুৰক্ষা নথকা লোকসকলে অত্যাচাৰ আৰু সামাজিক বৰ্জনকে ধৰি তীব্ৰ নিৰ্যাতনৰ সন্মুখীন হৈছিল।
৩) সামাজিক বৰ্জনঃ কুৰাইশসকলে মহম্মদৰ বংশ বানু হাছিমৰ ওপৰত সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক বৰ্জন আৰোপ কৰি সমাজৰ পৰা পৃথক কৰিছিল আৰু তেওঁলোকক বাণিজ্য আৰু বিবাহৰ সম্পৰ্কৰ পৰা বিৰত কৰি ৰাখিছিল।
৪) তেওঁৰ জীৱনৰ প্ৰয়াস: মহম্মদক হত্যা কৰাৰ একাধিক ষড়যন্ত্ৰ চলিছিল, যিয়ে তেওঁৰ বিৰুদ্ধে বিৰোধিতাৰ তীব্ৰতাক প্ৰতিফলিত কৰিছিল।
আৰৱৰ কুৰেইছ বংশৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
মহম্মদৰ শিক্ষাত সামাজিক ন্যায় আৰু সমতা
হজৰত মহম্মদৰ শিক্ষাসমূহে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ নীতিৰ জৰিয়তে সামাজিক ন্যায় আৰু সমতাক সম্বোধন কৰিছিল:
১) মানৱতাৰ সমতাঃ ইছলামে এই কথাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যে জাতি, সামাজিক মৰ্যাদা নিৰ্বিশেষে সকলো মানুহ ঈশ্বৰৰ দৃষ্টিত সমান। হজৰত মহম্মদৰ শেষৰ ধৰ্মধ্বনিত এই কথাটোক আলোকপাত কৰি গৈছিল যে, ধৰ্মপৰায়ণতা আৰু ভাল কামৰ বাহিৰে কোনো আৰবীয় লোক অ-আৰবীয় লোকতকৈ উচ্চ নহয় অথবা কোনো অ-আৰবীয় লোকো আৰবীয় লোকতকৈ উচ্চ নহয়।
২) নাৰীৰ অধিকাৰঃ মহম্মদৰ শিক্ষাই আৰব সমাজত নাৰীৰ মৰ্যাদা যথেষ্ট উন্নত কৰিছিল, তেওঁলোকক উত্তৰাধিকাৰ, শিক্ষা আৰু বিবাহৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰিছিল, যিবোৰ পূৰ্বতে আৰবত অস্বীকাৰ কৰা হৈছিল।
৩) অৰ্থনৈতিক ন্যায়: ইছলামে জাকাত (দাতব্য দান)ৰ ধাৰণাটো প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, যিটো দৰিদ্ৰ আৰু আৰ্তজনক সহায় কৰাৰ বাবে এক বাধ্যতামূলক দান, যাৰ ফলত অৰ্থনৈতিক সমতা প্ৰসাৰিত কৰা হয়।
৪) দাসত্ব বিলুপ্ত কৰা: যদিও আৰবত দাসত্ব সম্পূৰ্ণৰূপে বিলুপ্ত হোৱা নাছিল, তথাপিও দাসত্বক নিৰুৎসাহিত কৰা হৈছিল আৰু দাসসকলক মুক্ত কৰাটো এক গুণগত কাম বুলি গণ্য কৰা হৈছিল। ৰাছুলআল্লাহ চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামে দাসৰ সৈতে কৰা মানৱীয় আচৰণক উৎসাহিত কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ মুক্তিৰ পথৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল।
৫) ন্যায় আৰু ন্যায়পৰায়ণতা: নবীয়ে সকলো ব্যৱহাৰতে ন্যায়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল, মুছলমানসকলক ন্যায়পৰায়ণ আৰু সত্যতাবাদী হ’বলৈ আৰু অত্যাচাৰ আৰু ঘনিষ্ঠ আত্মীয় জড়িত থাকিলেও উৎপীড়ন আৰু অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে থিয় হ’বলৈ আহ্বান জনাইছিল। এই শিক্ষাসমূহে সামূহিকভাৱে এখন ন্যায়সংগত আৰু সমতাপূৰ্ণ সমাজ গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্য লৈছিল।
ঐতিহাসিক হীৰা গুহা
হজৰত মহম্মদৰ জীৱনে বিভিন্ন ধৰণে মুছলমানসকলৰ বাবে এক অনুকৰণীয় আৰ্হি হিচাপে কাম কৰিছিল:
১/ নৈতিক অখণ্ডতা: মহম্মদ তেওঁৰ ভৱিষ্যতবক্তাৰ আগতেই "আল-আমিন" (বিশ্বাসযোগ্য) নামেৰে জনাজাত আছিল, যিয়ে সততা আৰু সত্যতাৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰিছিল। তেওঁৰ জীৱনে ব্যক্তিগত আৰু ৰাজহুৱা জীৱনত নৈতিক আচৰণৰ গুৰুত্ব প্ৰদৰ্শন কৰিছিল।
২) সহানুভূতি আৰু দয়া: তেওঁৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপত সহানুভূতি আৰু দয়াৰ দেখিবলৈ পোৱা গৈছিলো। আনকি যিসকলে তেওঁৰ বিৰোধিতা কৰিছিল সেইসকলৰ প্ৰতিও সদয়ভাৱ ৰাখিছিল। মক্কা বিজয়ৰ পিছত তেওঁ মক্কাবাসীক কৰা ক্ষমাৰ পৰা এই কথা স্পষ্ট হৈ পৰিছিল।
৩) সামাজিক ন্যায়: মহম্মদে সমতা আৰু ন্যায়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি দৰিদ্ৰ, মহিলা আৰু প্ৰান্তীয় গোটৰ অধিকাৰৰ পোষকতা কৰিছিল। তেওঁৰ শিক্ষাই দান-বৰঙণি, ন্যায্য আচৰণ আৰু সামাজিক দায়ৱদ্ধতাক উৎসাহিত কৰিছিল।
৪) ধৈৰ্য্য আৰু অধ্যৱসায়: গোটেই জীৱনত মহম্মদে অসংখ্য প্ৰত্যাহ্বান আৰু বিৰোধিতাৰ সন্মুখীন হৈছিল, তথাপিও তেওঁ নিজৰ অভিযানত ধৈৰ্য্যশীল আৰু দৃঢ় হৈ আছিল, মুছলমানসকলক স্থিতিস্থাপকতাৰে কষ্ট সহ্য কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল।
৫) নেতৃত্ব আৰু কূটনীতি: তেওঁৰ নেতৃত্বৰ শৈলী সামগ্ৰিক আৰু পৰামৰ্শমূলক আছিল, যিটো মদিনাৰ চনদৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাত দেখা গৈছিল, যিয়ে বহুত্ববাদী সমাজ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁৰ কূটনৈতিক দক্ষতাই মিত্ৰতা গঢ়ি তোলাত আৰু বিবাদ সমাধান কৰাত সহায় কৰিছিল। তেওঁৰ জীৱনৰ এই দিশবোৰে মুছলমানসকলৰ বাবে এক সন্তুলিত আৰু সৎ জীৱন যাপনৰ বাবে এক বিস্তৃত পথ প্ৰদৰ্শক হিচাপে কাম কৰে।
চৌদি আৰৱৰ নাজৰান চহৰ
অ-মুছলমানসকলৰ সৈতে বাৰ্তালাপ
অ-মুছলমানসকলৰ সৈতে হজৰত মহম্মদৰ পাৰস্পৰিক বাৰ্তালাপে তেওঁৰ বিশ্বাস নিৰ্বিশেষে সকলো মানুহৰ প্ৰতি সহানুভূতি, ন্যায় আৰু সন্মানৰ শিক্ষা প্ৰতিফলিত কৰিছিল। তেওঁৰ বাৰ্তালাপে এই নীতিসমূহৰ উদাহৰণ দিয়াৰ কিছুমান উপায় ইয়াত উল্লেখ কৰা হ’ল:
সন্ধি আৰু মিত্ৰতা: মদীনাৰ চনদত দেখা পোৱাৰ দৰে মহম্মদে অ-মুছলমান জনজাতি আৰু সম্প্ৰদায়ৰ সৈতে সন্ধি আৰু মিত্ৰতা স্থাপন কৰিছিল, যিয়ে মদিনাত মুছলমান, ইহুদী আৰু অন্যান্য গোটৰ মাজত পাৰস্পৰিক সন্মান আৰু সহযোগিতা নিশ্চিত কৰিছিল।
ন্যায্য আচৰণ: তেওঁ অ-মুছলমানকে ধৰি সকলোৰে বাবে ন্যায্য আচৰণ আৰু ন্যায়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, মক্কা বিজয়ৰ সময়ত তেওঁ তেওঁৰ পূৰ্বৰ শত্ৰুসকলক ক্ষমা আৰু দয়া প্ৰদৰ্শন কৰি ক্ষমা প্ৰদান কৰিছিল।
ধৰ্মীয় স্বাধীনতাঃ মহম্মদে ধৰ্মীয় স্বাধীনতাৰ অনুমতি দিছিল আৰু অ-মুছলমানসকলৰ বিশ্বাস পালনৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰিছিল। নাজৰানৰ খ্ৰীষ্টান সম্প্ৰদায়ৰ সৈতে হোৱা তেওঁৰ পাৰস্পৰিক বাৰ্তালাপত এই কথা স্পষ্ট হৈ পৰিছিল, য’ত তেওঁ তেওঁলোকক নিজৰ ধৰণে পূজা কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল।
অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক যোগাযোগ: তেওঁ অ-মুছলমানৰ সৈতে বাণিজ্য আৰু সামাজিক যোগাযোগত লিপ্ত হৈছিল, ধৰ্মীয় পাৰ্থক্যৰ মাজতো শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থান আৰু পাৰস্পৰিক লাভ সম্ভৱ বুলি প্ৰমাণ কৰিছিল। এই পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপসমূহে ইছলামৰ মূল শিক্ষাৰ সৈতে সংগতি ৰাখি হজৰত মহম্মদৰ ন্যায়পৰায়ণ আৰু সুসম সমাজ গঢ়ি তোলাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিক উজ্জ্বল কৰি তুলিছিল।
জাকাতৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক ছবি
আধুনিক পৃথিৱীত হজৰত মহম্মদৰ শিক্ষাৰ প্ৰয়োগ কৰা
হজৰত মহম্মদৰ জীৱন আৰু শিক্ষাই আধুনিক পৃথিৱীৰ মুছলমানসকলৰ বাবে এক কালজয়ী নিৰ্দেশনা আগবঢ়াইছে। হজৰত মহম্মদে শিকোৱা নৈতিক আৰু নৈতিক নীতিবোৰক মূৰ্ত কৰি মুছলমানসকলে নিজৰ সমাজ আৰু সামগ্ৰিকভাৱে বিশ্বলৈ ইতিবাচক অৰিহণা যোগাব পাৰে।
আজিৰ দ্ৰুতগতিত পৰিৱৰ্তিত হ'বলৈ ধৰা পৃথিৱীখনত, য’ত সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰত্যাহ্বানসমূহ ব্যাপকভাৱে বিয়পি পৰিছে, হজৰত মহম্মদৰ ন্যায়, সহানুভূতি আৰু সমতাৰ ওপৰত দিয়া শিক্ষাসমূহ পূৰ্বতকৈ অধিক প্ৰাসংগিক হৈ পৰিছে। মুছলমানসকলক এই নীতিসমূহক নিজৰ দৈনন্দিন জীৱনত একত্ৰিত কৰি ন্যায়, মমতা আৰু সমতাৰ ভাৱনা গঢ়ি তুলিবলৈ আহ্বান জনোৱা হৈছে। ইয়াৰ লগত কেৱল ব্যক্তিগত আধ্যাত্মিক বৃদ্ধিয়েই নহয় সমাজৰ মংগলৰ ক্ষেত্ৰতো সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণ জড়িত হৈ আছে।
হজৰত মহম্মদৰ আদৰ্শ অনুসৰণ কৰি মুছলমানসকলে আধ্যাত্মিকভাৱে সমৃদ্ধ আৰু সামাজিকভাৱে সচেতন, ইছলামৰ মূল মূল্যবোধক ৰক্ষা কৰাৰ লগতে বিশ্বলৈ অৰ্থপূৰ্ণ অৱদান আগবঢ়াবলৈ সক্ষম হোৱা সম্প্ৰদায় গঢ়ি তোলাত সহায় কৰিব পাৰে। এইদৰে হজৰত মহম্মদৰ শিক্ষাই সমসাময়িক প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা, সমন্বয়ৰ প্ৰসাৰ আৰু আজিৰ জটিল বিশ্বব্যাপী পৰিৱেশত সাধাৰণ মংগলৰ বাবে এক ভেটি হিচাপে কাম কৰিব পাৰে।
(লেখক এগৰাকী অলিগড় মুছলিম বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইছলামিক অধ্যয়ন বিভাগৰ অধ্যাপক)
এই লিখনিটো মিলাদ-উন-নবী অথবা ফাতিহা-দোৱাজ-দহম উপলক্ষে প্ৰকাশ কৰা হৈছে
