ৰিমছা / নতুন দিল্লী
আকৰ্ষণীয় ব্যক্তিত্ব আৰু ব্যতিক্ৰমী চৰিত্ৰৰ এজন ব্যক্তি। নাম তেওঁৰ ড০ ফৈজান মুস্তাফা। ভাৰতৰ আইনী শিক্ষা জগতৰ পুৰোধা ব্যক্তিগৰাকীক দেশৰ সাংবিধানিক বিশেষজ্ঞ হিচাপে জনা যায়। আইনৰ জটিল বিষয়সমূহৰ সৈতে জড়িত ব্যক্তিজন ছ'চিয়েল মিডিয়াত অত্যন্ত সক্ৰিয়। ইউটিউব চেনেলৰ জৰিয়তে ড০ ফৈজান মুস্তাফাই জটিল আইনী বিষয়সমূহ সৰ্বসাধাৰণৰ বাবে সহজ কৰি তুলে। আইন সংক্ৰান্তীয় বিষয়সমূহক লৈ ৰাইজৰ মাজত সচেতনতা সৃষ্টি কৰি তেওঁ সামাজিক দায়বদ্ধতা প্ৰদৰ্শন কৰিছে।
ব্ৰিটিছ যুগৰ ভাৰতীয় অপৰাধমূলক আইনৰ শাস্তিমূলক বিধানৰ ঠাইত ভাৰতীয় ন্যায় সংহিতা (বিএনএছ), ভাৰতীয় নাগৰিক সুৰক্ষা সংহিতা (বিএনএছএছ), আৰু ভাৰতীয় সাক্ষ্য অধিনিয়ম (বিএছএ) প্ৰণয়নৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁ আছিল একমাত্ৰ আইনী অধ্যাপক। ভাৰত চৰকাৰে এই আইন তিনিখন ২০২৪ চনৰ ১ জুলাইৰ পৰা দেশজুৰি বলৱৎ কৰিছে। দ্য নেচনেল একাডেমী অৱ লিগেল ষ্টাডিজ এণ্ড ৰিচাৰ্চ (নালছাৰ) নামৰ এখন ৰাষ্ট্ৰীয় আইন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্ৰাক্তন উপাচাৰ্য ড০ ফৈজান মুস্তাফা সম্প্ৰতি হায়দৰাবাদত বাস কৰে আৰু তেওঁ লিগেল এৱাৰনেছ ৱেব (LAW) ছিৰিজ নামৰ এটা জনপ্ৰিয় ইউটিউব চেনেল পৰিচালনা কৰে। চেনেলটোৰ জৰিয়তে মুস্তাফাই জটিল আইনী বিষয়সমূহ সৰ্বসাধাৰণৰ বাবে সৰল কৰে আৰু আইনী সজাগতা বৃদ্ধি কৰে।
পাটনাত অনুষ্ঠিত এক অনুষ্ঠানত অংশগ্ৰহণ কৰিছে ড° ফৈজান মুস্তাফা
আলিগড় মুছলিম বিশ্ববিদ্যালয় (এএমইউ)ৰ আইন অনুষদৰ ডীন হোৱাৰ লগে লগে ড০ মুস্তাফাৰ যাত্ৰাই সম্পূৰ্ণতা লাভ কৰে। কাৰণ, এই শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠানখনতে তেওঁ এসময়ত ইতিহাস আৰু আইন অধ্যয়ন কৰিছিল আৰু স্নাতক-স্নাতকোত্তৰ আৰু ডক্টৰেট ডিগ্ৰীৰ ছাত্ৰ হিচাপে অপৰাধ আৰু কপিৰাইট আইনত অধিক বিশেষজ্ঞতা (specialized) লাভ কৰিছিল। এ এম ইউৰ পঞ্জীয়ক হিচাপে তেওঁ আই পি আৰ আইন, মানৱ অধিকাৰ আইন, আৰু পৰ্যটন আইন আদি পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছে। ১৯৮৭ চনত স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰা ড০ মুস্তাফাই fulbright scholarshipৰ লগতে Commonwealth Scholarshipও লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। তেওঁ ফ্ৰান্সৰ ষ্ট্ৰাছবাৰ্গৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানৱ অধিকাৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰু তুলনামূলক মানৱ অধিকাৰ আইন বিষয়ত ডিপ্লমা লাভ কৰিছে।
উত্তৰ প্ৰদেশত জন্মগ্ৰহণ কৰা ড০ ফৈজানে সাংবিধানিক আইনৰ দীক্ষিত অধ্যাপক বীৰেন্দ্ৰ সিং ৰেখীৰ মেণ্টৰশ্বিপত এ এম ইউত থকা প্ৰথম দিনবোৰৰ কথা আৰু আলিগড়ৰ যাত্ৰাই কেনেদৰে অপ্ৰত্যাশিত গতি লৈ তেওঁৰ কেৰিয়াৰ গঢ় দিছিল সেই কথা মনত পেলাইছে। যদিও প্ৰথম অৱস্থাত সাংবিধানিক আইনৰ মৌলিকতা আৰু ভাৰতীয় সমাজত ইয়াৰ গভীৰ প্ৰভাৱৰ ষড়যন্ত্ৰৰ দ্বাৰা পৰিচালিত সাংবিধানিক আইনত বিশেষজ্ঞ হোৱাৰ উদ্দেশ্য নাছিল, তথপি ড° মুস্তাফাই নিজকে ইয়াৰ গতিশীল প্ৰকৃতি আৰু ভাৰতত আইনী বক্তৃতা গঢ় দিয়াত ইয়াৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈছিল।
‘১৯৫০ চনত সংবিধানখন সময়তকৈ অধিক আগবঢ়া আছিল আৰু ২০২৪ চনতো একেই আছে। আমি তেতিয়া বা এতিয়া ইয়াৰ মহত্ত্বৰ সম্পূৰ্ণ মূল্যায়ন কৰা নাই, আৰু ইয়াক বুজিবলৈ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা জীয়াই থাকিবলৈ সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰস্তুত নহয়।’-ড০ মুস্তাফাই কয়। তেওঁ ভাৰতৰ প্ৰগতিশীল সংবিধান আৰু ইয়াৰ ব্যৱহাৰিক ৰূপায়ণৰ মাজৰ তীব্ৰ বৈপৰীত্যৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে, আৰু নাগৰিকৰ মাজত সাংবিধানিক মূল্যবোধৰ বীজ সিঁচাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
ড° ফৈজান মুস্তাফা
তেওঁৰ বিদ্বান সাধনাৰ বাহিৰেও ড° মুস্তাফা এগৰাকী বৈচিত্ৰময় চৰিত্ৰ আৰু বিৰল প্ৰতিভাৰ অধিকাৰী ব্যক্তি। মোগলাই খাদ্য ৰন্ধাত তেওঁ আনন্দ লাভ কৰে, ইয়াক কেৱল ৰান্ধনী কলা হিচাপেই নহয়, অৱসৰ বিনোদন আৰু সৃষ্টিশীলতাৰ মাধ্যম হিচাপেও গ্ৰহণ কৰে। আমোদজনকভাৱে তেওঁ নিজৰ ৰান্ধনীশালৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাসমূহ কেৱল অতিথিসকলৰ বাবে সংৰক্ষণ কৰে। ড° মুস্তাফাই চুফী সংগীত আৰু বলীউডৰ শাস্ত্ৰীয় সুৰ ভাল পায়। তেওঁ নিজৰ পূৰ্বপুৰুষৰ ৰেডিঅ’ত অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ উৰ্দু চাৰ্ভিচত কামিল ইৰছাদ শ্ব’ শুনি থকা তাহানিৰ দিনবোৰৰ কথা স্মৰণ কৰি আৱেগিক হৈ পৰে।
ড° মুস্তাফাই তেওঁৰ পাঠদান পদ্ধতিত জনপ্ৰিয় সংস্কৃতিক তেওঁৰ বক্তৃতাত একত্ৰিত কৰে, আইনী ধাৰণাসমূহৰ চিত্ৰণ আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক ফলপ্ৰসূভাৱে জড়িত কৰিবলৈ ‘লাপাটা লেডিজ’ (Laapataa Ladies) আৰু ‘পি.কে.’ (P.K)ৰ দৰে হিন্দী ছবি ব্যৱহাৰ কৰে। তেওঁ ছবি আৰু তথ্যচিত্ৰৰ দৰে মাল্টিমিডিয়া সঁজুলিৰ শক্তিত বিশ্বাস কৰে যাতে জটিল আইনী নীতিসমূহক তেওঁৰ দৰ্শকৰ সৈতে জড়িত কৰি তুলিব পাৰে।
ড° মুস্তাফাই বিশ্ববিদ্যালয় প্ৰশাসনৰ ক্ষেত্ৰত অধিক উদাৰ আৰু অংশগ্ৰহণমূলক দৃষ্টিভংগীৰ পোষকতা কৰে, সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক জড়িত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। বিভিন্ন শিক্ষানুষ্ঠানত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক শক্তিশালী কৰা আৰু স্বচ্ছতাক প্ৰসাৰিত কৰা শাসন আৰ্হিৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ বাবে তেওঁৰ কাৰ্যকালক সদায় মনত ৰখা হ'ব। ভাৰতত আইনী শিক্ষাৰ সন্দৰ্ভত ড০ মুস্তাফাই এই সাধাৰণ ধাৰণাক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছে যে কেৱল চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানেহে গুণগত শিক্ষা প্ৰদান কৰে। তেওঁ কে আই আই টি, অ’ পি জিন্দল বিশ্ববিদ্যালয়, আৰু চিম্বায়’ছিছৰ দৰে ব্যক্তিগত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উৎকৃষ্টতাক স্বীকাৰ কৰে। তেওঁ আইনী বৃত্তি আৰু পাঠদানৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকৰ অৱদানৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে।
ড° ফৈজান মুস্তাফা
“কিছুমান চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানে গুণগত শিক্ষা প্ৰদান কৰে যদিও বহুতে সেয়া নকৰে। একেদৰে কিছুমান ব্যক্তিগত প্ৰতিষ্ঠান চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানতকৈ ভাল, কিন্তু সকলো নহয়।’-তেওঁ কয়। কিন্তু তেওঁ ব্যক্তিগত বিশ্ববিদ্যালয়ত উপাচাৰ্যসকলৰ হাতত থকা ক্ষমতাৰ নিৰপেক্ষ অভাৱৰ সমাধান কৰে, যাৰ ফলত পৃষ্ঠপোষক আৰু অংশীদাৰসকলৰ আধিপত্য থকা পক্ষপাতমূলক শাসন ব্যৱস্থাৰ সৃষ্টি হয়। ড০ মুস্তাফাৰ মতে প্ৰযুক্তিয়ে আইনী গৱেষণা আৰু শিক্ষাবিজ্ঞানত বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন আনিছে, যাৰ ফলত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায় আৰু শৈক্ষিক তথ্যকোষৰ দৰে সম্পদ সহজে উপলব্ধ হৈ পৰিছে। তেওঁ আইনী ব্যৱস্থাৰ ভিতৰত স্বচ্ছতা আৰু দক্ষতা বৃদ্ধিৰ বাবে ডিজিটেল সঁজুলিৰ সহায় লোৱাৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে, যিটো দৃষ্টিভংগী গৱেষক আৰু শিক্ষাবিদ হিচাপে তেওঁৰ অভিজ্ঞতাৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠিছে।
ড০ মুস্তাফাৰ প্ৰভাৱ শ্ৰেণীকোঠাৰ বাহিৰলৈও বিস্তৃত। তেওঁৰ যুক্তিসমূহে মৌলিক অধিকাৰ আৰু ধৰ্মীয় পদ্ধতিৰ সৈতে জড়িত গোচৰসমূহকে ধৰি আদালতৰ উল্লেখযোগ্য ৰায়দানসমূহক প্ৰভাৱিত কৰিছে। ড০ মুস্তাফাই আইনী প্ৰক্ৰিয়াত নিজৰ অৱদানক লৈ গৌৰৱ প্ৰকাশ কৰে, কিয়নো তেওঁ জটিল অপৰাধমূলক আইন সংস্কাৰৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰ-প্ৰশাসনক সঠিক দিশ-নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰিছে।
সাংবিধানিক বিশেষজ্ঞগৰাকীয়ে দাবী কৰে যে তেওঁ কেতিয়াও প্ৰতিবাদত অংশগ্ৰহণ কৰা নাই, কাৰণ তেওঁ এজন কৰ্মী নহয়, এজন শিক্ষাবিদ বুলিহে তেওঁ নিজকে গৌৰৱ কৰে। অৱশ্যে তেওঁ প্ৰতিবাদসমূহ সদিচ্ছাৰে সমৰ্থন কৰে। কাৰণ ইয়াৰ দ্বাৰা বাক আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা ব্যৱহাৰ হয়। ড০ মুস্তাফাৰ দৰ্শনৰ কেন্দ্ৰীয় বিষয়বস্তু হৈছে ভাৰতীয়সকলৰ মাজত সাংবিধানিক দেশপ্ৰেমক প্ৰসাৰিত কৰা। তেওঁৰ মতে সংবিধানৰ গভীৰ বুজাবুজি আৰু প্ৰশংসা এক সংহত আৰু গণতান্ত্ৰিক সমাজ গঢ়াৰ বাবে অপৰিহাৰ্য।
আইনী অধ্যাপক ড° ফৈজান মুস্তাফা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সৈতে
সাংবিধানিক আইনৰ প্ৰতি আগ্ৰহী ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পৰামৰ্শ আগবঢ়াই ড° মুস্তাফাই কয় যে তেওঁলোকে ভাৰতীয় সংবিধান সম্পৰ্কীয় এনচিইআৰটি(NCERT)ৰ দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ গ্ৰন্থৰ লগতে এইচ এম ছিৰভাই (HM Seervai) আৰু এম পি জৈন (M.P Jain)ৰ দৰে পণ্ডিতৰ গ্ৰন্থ অধ্যয়ন কৰা উচিত।
