ছাকিব ছালিম
এহছান-উল-হক আছিল এনে এজন ব্যক্তি, যাৰ নাম ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ ইতিহাসত বিশেষভাৱে লিপিবদ্ধ হৈছিল। তেওঁ কেৱল আলিগড় কলেজ ক্ৰিকেট দলৰ প্ৰথম মুছলমান অধিনায়ক হোৱাই নহয়, মধ্যযুগীয় ইংলেণ্ডতো ক্ৰিকেট কেৰিয়াৰ গঢ়ি তুলিছিল। ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ ইতিহাসত তেওঁৰ অৱদানে গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান দখল কৰিছে। আহক তেওঁৰ জীৱন আৰু ক্ৰিকেট যাত্ৰাৰ ওপৰত বিতংভাৱে চকু ফুৰাওঁ।
এহছান-উল-হকৰ জন্ম হৈছিল জলন্ধৰত। আলিগড়ৰ মহম্মদ এংলো অৰিয়েণ্টেল কলেজ (বৰ্তমান আলিগড় মুছলিম বিশ্ববিদ্যালয়)ৰ পৰা তেওঁ প্ৰাথমিক শিক্ষা গ্ৰহণ কৰে। ইয়াৰ পৰাই তেওঁৰ ক্ৰিকেট যাত্ৰা আৰম্ভ হৈছিল। ক্ৰিকেটৰ প্ৰতি তেওঁৰ আগ্ৰহক অধিক আগুৱাই লৈ গৈছিল আলিগড় কলেজ ক্ৰিকেট দলৰ অধিনায়কৰ দায়িত্ব পালন কৰা তেওঁৰ জ্যেষ্ঠ ভাতৃ শৌকত আলীয়ে।
শৌকত আলীৰ নিৰ্দেশনাত এহছান উল হকে ক্ৰিকেট খেলিবলৈ আৰম্ভ কৰে আৰু অতি সোনকালেই নিজৰ সামৰ্থ্য প্ৰমাণ কৰে। ১৮৯৫ চনত আলিগড় কলেজৰ ক্ৰিকেট দলত যোগদান কৰি এহছানে নিজৰ কেৰিয়াৰৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল। যদিও প্ৰথম বছৰত তেওঁৰ প্ৰদৰ্শন হতাশাজনক আছিল, তথাপিও শৌকত আলীয়ে তেওঁক দলৰ পৰা বাদ নিদিলে। পৰৱৰ্তী দুবছৰত তেওঁৰ প্ৰদৰ্শন অতি উত্তম আছিল আৰু তেওঁ দলৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ খেলুৱৈ হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল।
১৮৯৮ চনত আইন অধ্যয়নৰ বাবে ইংলেণ্ডলৈ যোৱাৰ সময়ত হকৰ ক্ৰিকেট জীৱনে নতুন ৰূপ লাভ কৰিছিল। লণ্ডনত থকাৰ সময়ত তেওঁ হেম্পষ্টেড ক্লাবত যোগদান কৰে আৰু ক্লাব পৰ্যায়ত নিজৰ প্ৰতিভা প্ৰদৰ্শন কৰে। ইয়াৰ পিছত ১৯০২ চনত তেওঁ মিডলছেক্স কাউন্টি ক্ৰিকেট দলৰ সৈতে প্ৰথম শ্ৰেণীৰ ক্ৰিকেট খেলাৰ সুযোগ লাভ কৰে। এই সময়ছোৱাত তেওঁ ইংলেণ্ডৰ বিশিষ্ট ক্লাব আৰু দলৰ বিৰুদ্ধে ক্ৰিকেট খেলিছিল আৰু লগতে নিজৰ বেটিং দক্ষতা প্ৰমাণ কৰিছিল।
তেওঁৰ ষ্ট্ৰ’ক আৰু বেটিং শৈলীয়ে ইংলেণ্ডৰ ক্ৰিকেট অনুৰাগীৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছিল। ক্ৰিকেটত তেওঁৰ কৌশলৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি তেওঁ ইংলেণ্ডত অধিক সময় কটালে অধিক সফলতা লাভ কৰিব পাৰিলেহেঁতেন বুলি ধাৰণা কৰা হৈছিল। কিন্তু ইংলেণ্ডত ক্ৰিকেট কেৰিয়াৰৰ সময়ছোৱাত তেওঁৰ জীৱনে এক নতুন দিশ ল’লে।
ইংলেণ্ডত পঢ়া-শুনা সমাপ্ত কৰি ১৯০২ চনত হকে ভাৰতলৈ উভতি আহিবলগীয়া হৈছিল, কিয়নো তেওঁ পৰিয়ালৰ সৈতে জলন্ধৰত থাকিব লগা হৈছিল আৰু বেৰিষ্টাৰ হিচাপে নিজৰ কেৰিয়াৰ আৰম্ভ কৰিবলগীয়া হৈছিল। যদিও ইংলেণ্ডত তেওঁৰ ক্ৰিকেট কেৰিয়াৰ সঠিক দিশত আগবাঢ়িছিল, তথাপিও পেছাদাৰী আৰু পাৰিবাৰিক দায়বদ্ধতাৰ বাবে তেওঁ ভাৰতলৈ ঘূৰি আহিবলগীয়া হৈছিল। ইংলেণ্ডত থকাৰ সময়ত হকে ক্লাব ক্ৰিকেট আৰু কাউন্টি ক্ৰিকেটত উল্লেখযোগ্য খেল প্ৰদৰ্শন কৰিছিল আৰু ইয়াত তেওঁ ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ অন্যান্য দিশৰ প্ৰতি গুৰুত্ব আৰোপ কৰাৰ লগতে ভাৰতীয় ক্ৰিকেট নিয়ন্ত্ৰণ ব’ৰ্ড (বি চি চি আই) গঠনতো গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
ভাৰতলৈ উভতি অহাৰ পাছতো এহছান-উল-হকে ক্ৰিকেট খেলি আলিগড় মহাবিদ্যালয়ৰ ক্ৰিকেট দলৰ অধিনায়কত্ব কৰে। ১৯০৩ চনত অক্সফৰ্ড অথেন্টিকছৰ বিৰুদ্ধে আলিগড় দলক নেতৃত্ব দিয়ে আৰু এই খেলখনত তেওঁ সৰ্বাধিক ৰান সংগ্ৰহ কৰি দলৰ জয়ত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগায়। এহছান উল হকে ভাৰতত যথেষ্ট সন্মান লাভ কৰে। সেই সময়ৰ শ্ৰেষ্ঠ ক্ৰিকেট খেলুৱৈৰ ভিতৰত তেওঁক গণ্য কৰা হৈছিল আৰু তেওঁৰ খেলৰ কৌশল ভাৰতত আদৰ্শ হিচাপে বিবেচিত হৈছিল। নিজৰ অৱদানক মনত ৰাখি তেওঁক ক্ৰিকেট জগতৰ আগশাৰীৰ খেলুৱৈ হিচাপে দেখা গৈছিল।
ক্ৰিকেটৰ উপৰিও এহছান-উল-হকে ন্যায়িক সেৱাত নিজৰ নাম উজলাইছিল। ইয়াৰ উপৰিও সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক দৃষ্টিকোণৰ পৰাও তেওঁৰ জীৱনটো গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল। ভাৰতীয় ৰাজনীতিতো এহছানে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ত নিজৰ উপস্থিতি অনুভৱ কৰাইছিল।
এহছান-উল-হকৰ পৰিয়ালটোও বিশেষভাৱে বিখ্যাত আছিল। তেওঁৰ এগৰাকী কন্যা বেগম পাৰা আছিল ১৯৪০-৫০ৰ দশকৰ এগৰাকী বিখ্যাত অভিনেত্ৰী, যিয়ে দিলীপ কুমাৰৰ ভাতৃ নাছিৰ খানক বিয়া কৰাইছিল। তেওঁৰ নাতি হৈছে অভিনেতা আয়ুব খান। এহছানৰ পৰিয়ালত সঞ্জয় গান্ধীৰ ঘনিষ্ঠ সহযোগী তথা অভিনেত্ৰী অমৃতা সিঙৰ মাতৃ দ্বিতীয় কন্যা জাৰিনা ৰুখছানা চুলতানকে ধৰি আন কেইবাগৰাকীও বিখ্যাত ব্যক্তিত্ব আছিল।
তেওঁৰ জীৱনত এনে বহু ক্ষণৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছিল যেতিয়া তেওঁ ব্ৰিটিছ আৰু আন দেশৰ খেলুৱৈৰ পৰা বৈষম্যৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছিল। এটা ঘটনাৰ কথা মনত পেলাই তেওঁ কয়, "আৰম্ভণি পৰ্যায়ত মোৰ ইংৰাজী শব্দ উচ্চাৰণ কৰাত অতি কঠিন হৈ পৰিছিল আৰু 'How's that' কোৱাটো মোৰ সামৰ্থ্যৰ বাহিৰত আছিল। জীৱনৰ এই কঠিন সময়খিনি মই সাহস আৰু ধৈৰ্য্যৰে অতিক্ৰম কৰিছিলো।"
ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ ইতিহাসত এহছান উল হকৰ নাম সদায় স্মৰণীয় হৈ থাকিব। তেওঁ কেৱল এজন উৎকৃষ্ট ক্ৰিকেটাৰে নাছিল, ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ বিকাশত তেওঁৰ অৱদান কেতিয়াও পাহৰিব নোৱাৰি। তেওঁৰ খেলে ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ ভেটি সুদৃঢ় কৰি তুলিছিল আৰু তেওঁৰ কঠোৰ পৰিশ্ৰম আৰু সংগ্ৰামে তেওঁক প্ৰেৰণাৰ উৎস কৰি তুলিছিল।
এহছান-উল-হকৰ অৱদান আৰু সংগ্ৰামক স্মৰণ কৰি তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰ ক্ৰিকেট জগতত এতিয়াও জীয়াই আছে। তেওঁৰ দৰে খেলুৱৈয়ে সদায় প্ৰেৰণা দিয়ে, ভাৰতীয় ক্ৰিকেটৰ ইতিহাসত তেওঁৰ নাম সোণালী আখৰেৰে লিখা থাকিব।
