ডাঃ ৰেচমা ৰহমান
আজি ভাৰতৰ বাবে জলবায়ু পৰিৱৰ্তন অন্যতম ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান। যদিও দেৰি হৈছে তথাপি এতিয়া ইয়াৰ বিষয়ে সঠিক চৰ্চা হৈছে। এয়া কেৱল ভাৰতৰ বাবেই নহয়, সমগ্ৰ বিশ্বৰ বাবেও এক প্ৰত্যাহ্বান। এনে পৰিস্থিতিত গ্ৰেটা থানবাৰ্গ নামৰ এগৰাকী ৮ বছৰীয়া ছোৱালীয়ে নিজৰ ভাষণেৰে সমগ্ৰ বিশ্বতে তীব্ৰ চাঞ্চল্যৰ সৃষ্টি কৰিছিল। তেওঁ কৈছিল, "আমাৰ ঘৰত জুই লাগিছে। মই ইয়াত ক'বলৈ আহিছো যে আমাৰ ঘৰত জুই লাগিছে"।
গ্ৰেটা থানবাৰ্গ হৈছে ছুইডেনৰ এগৰাকী পৰিৱেশ কৰ্মী। তেওঁ বিশ্বৰ নেতাসকলক মানুহৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ কমোৱাৰ বাবে জৰুৰী ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিবলৈ আহ্বান জনাই পৰিচিত হৈছে। গ্ৰেটাই বিশ্বৰ ৰাজনীতিবিদসকলক প্ৰত্যাহ্বান জনাই কৈছিল যে "ক্ষমতাত থকা লোকসকলক আমি আৰু ৰাজনৈতিকভাৱে কি সম্ভৱ সেই সিদ্ধান্ত ল'বলৈ দিব নোৱাৰো। আমি ক্ষমতাত থকাসকলক আশা কি সেইটো নিৰ্ণয় কৰিবলৈ দিব নোৱাৰো। আশা নিষ্ক্ৰিয় নহয়। আশা আজে বাজে কথা নহয়। আশা সঁচা প্ৰমাণিত হয়। আশা হৈছে কৰ্ম। আশা সদায় মানুহৰ পৰাই উদ্ভৱ হয়।"
২০২১ চনৰ ২৮ ছেপ্টেম্বৰত ইটালীৰ মিলানত অনুষ্ঠিত ‘যুৱ ৪ জলবায়ু সন্মিলন’ত দিয়া এই ভাইৰেল ভাষণক সমগ্ৰ বিশ্বতে বহুলভাৱে আদৰণি জনোৱা হৈছিল। তেওঁ লগতে কৈছিল, “এতিয়া তেওঁলোকৰ সৈতে ৩০ বছৰীয়া যুক্তিহীন কথাবোৰ আছে আৰু ইয়াৰ পৰা আমি কি লাভ কৰিছো? আমি এতিয়াও এইটো সলনি কৰিব পাৰো - ই সম্পূৰ্ণ সম্ভৱ। ইয়াৰ বাবে তাৎক্ষণিকভাৱে বাৰ্ষিক ব্যাপক নিৰ্গমন কৰ্তনৰ প্ৰয়োজন হ’ব। কিন্তু আজিৰ দৰে কথাবোৰ চলি থাকিলে সেয়া নহ’ব৷ আমাৰ নেতাসকলে ইচ্ছাকৃতভাৱে কৰা নিষ্ক্ৰিয়তা বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ প্ৰতি বিশ্বাসঘাতকতা।" গ্ৰেটা থানবাৰ্গৰ এই আৱেগিক আৰু অগ্নিবৰষা ভাষণবোৰে সমগ্ৰ পৃথিৱীখনকে কঁপাই তুলিছিল।
কৰ্মক্ষেত্ৰত ছুমাইৰা আব্দুল আলী
বিশ্বই পাহৰি যোৱা উচিত নহয় যে ছুইডেনৰ গ্ৰেটা থানবাৰ্গৰ আগতেও এগৰাকী ভাৰতীয় মহিলাই দীৰ্ঘদিন ধৰি জলবায়ু সুৰক্ষাৰ হৈ যুঁজ দিছিল। ভাৰতত জন্মগ্ৰহণ কৰা এইগৰাকী এগৰাকী সাহসী মুছলমান মহিলা, যিয়ে পৰিৱেশ সুৰক্ষাৰ বাবে আৰু বালি মাফিয়াৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ আৰম্ভ কৰিছিল। তেওঁৰ এই যুঁজ ইতিহাসত স্মৰণীয় হৈ থাকিব। এই মহিলাগৰাকী আন কোনো নহয়, তেওঁ হৈছে “Sand Sherni” নামেৰে বিখ্যাত ছুমাইৰা আব্দুল আলী। তেওঁৰ বয়স এতিয়া ৬৪ বছৰ।
মুম্বাইত বাস কৰা ছুমাইৰা এগৰাকী পৰিৱেশবিদ আৰু আৱাজ ফাউণ্ডেশ্যনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক। এছিয়াৰ আটাইতকৈ পুৰণি আৰু বৃহত্তম পৰিৱেশ সম্পৰ্কীয় এন জি অ’ দ্য বম্বে নেচাৰেল হিষ্ট্ৰী ছ’চাইটিৰ সচিব। বৰ্তমান তেওঁ গভৰ্নিং কাউন্সিলৰ সদস্য। ভাৰতৰ শীৰ্ষ পৰিৱেশবিদ হিচাপে ছুমাইৰাৰ এক বিশেষ পৰিচয় আছে। যোৱা বিশ বছৰ ধৰি তেওঁ শব্দ প্ৰদূষণ আৰু অবৈধ বালি খননৰ বিষয়ে সজাগতা সৃষ্টি কৰি আহিছে।
২০০২ চনত ছুমাইৰাৰ নেতৃত্বত আৱাজ ফাউণ্ডেচনে শব্দ প্ৰদূষণৰ বিৰুদ্ধে অভিযান আৰম্ভ কৰি জনসাধাৰণৰ ব্যাপক সমৰ্থন লাভ কৰিছিল। লাহে লাহে এই অভিযান ভাৰতৰ বহু ৰাজ্য যেনে বেনাৰস, বাংগালুৰু আৰু পুনেলৈ বিয়পিবলৈ ধৰিলে। শব্দ প্ৰদূষণৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰা ভাৰতৰ প্ৰথমটো এনে সংস্থা হৈছে আৱাজ ফাউণ্ডেচন।
ভাৰতৰ জ্যেষ্ঠ সাংবাদিক নবীন কুমাৰে কয় যে পৃথিৱীৰ সকলো বেয়া কাম পুৰুষৰ বাবেই হয়। যুদ্ধ, অশান্তি, বিষাক্ত জলবায়ু, ঘৃণা আৰু এই পৃথিৱীৰ সকলো ভাল বস্তু যেনে বিশুদ্ধ পানী, সেউজীয়া, প্ৰেম, জীয়াই থকাৰ ইচ্ছা, এই সকলোবোৰ কেৱল নাৰীৰ বাবেই হৈছে। আজিৰ পৰিৱেশৰ অৱস্থালৈ চালে সাংবাদিক নবীন কুমাৰৰ বক্তব্য সঁচা যেন লাগে।
মুষ্টিমেয় কেইগৰাকীমান মহিলাই বুজি পাইছিল যে আমি যদি পৃথিৱীখনক বচাব বিচাৰো, তেন্তে পৰিৱেশ ৰক্ষা কৰিব লাগিব। এই বিষয়টোৰ বাবে তেওঁলোকে পৃথিৱীৰ সকলো প্ৰান্তৰ পৰা শক্তিশালীভাৱে মাত মাতি আহিছে। এই বিষয়টোক অৱশ্যে সমগ্ৰ বিশ্বৰ চৰকাৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় হিচাপে লোৱা নাই।
বালি খননৰ বিৰুদ্ধে ছুমাইৰাৰ অভিনৱ প্ৰতিবাদ
জেন গুডল, চিলভিয়া আৰ্ল, ৱাংগাৰী মাথাই, ৰেচেল কাৰ্ছন, বন্দনা শিৱা, ইছাটৌ চিছে, মে ব’ৱে, মেৰিনা ছিলভা, মেধা পাটকাৰ, সুনীতা নাৰায়ণ, ৰাধা ভাট, মানেকা গান্ধী, গ্ৰেথা থুনবাৰ্গ, ছুমাইৰা আব্দুল আলী আদি এই ক্ষেত্ৰখনৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ নাম। তেওঁলোকৰ আবেগ, সজাগতা, অংশগ্ৰহণ আৰু নিৰ্ভীকতাই বিশ্বৰ পৰিৱেশৰ সৈতে খেলা কৰা ঠিকাদাৰসকলৰ মাজত আলোড়নৰ সৃষ্টি কৰে।
যেতিয়া ছুমাইৰাই বম্বে এনভাইৰনমেণ্টেল একচন গ্ৰুপ আৰু দুজন চিকিৎসকৰ সৈতে মিলি ২০০২ চনত বোম্বাই উচ্চ ন্যায়ালয়ত মাজনিশাৰ পৰা লাউডস্পীকাৰ ব্যৱহাৰৰ অনুমতি দিবলৈ শব্দৰ নিয়ম শিথিল কৰাৰ বিৰুদ্ধে জনস্বাৰ্থজনিত আবেদন (পিআইএল) দাখিল কৰিছিল, তেতিয়াই ব্যৱস্থাটোৰ লগত থকা মানুহসকল অস্বস্তিৰ সন্মুখীন হয়। কিয়নো শুই থকা সমাজ এখনক তেওঁলোকে হাতুৰীৰে আঘাত কৰিছিল। সেয়েহে চৰকাৰী বিষয়া আৰু সংবাদ মাধ্যমে ছুমাইৰা আব্দুল আলীক ভাৰতীয় ‘কোলাহল মন্ত্ৰী’ (Minister of Noise) উপাধি প্ৰদান কৰিছে।
২০০৩ চনত ছুমাইৰাই বোম্বাই পৰিৱেশ একচন গ্ৰুপ, ড° যশৱন্ত ওকে আৰু ড° প্ৰভাকৰ ৰাওৰ সৈতে বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ত অঞ্চলৰ সীমা নিৰ্ধাৰণৰ বাবে পিআইএল দাখিল কৰে। সাত বছৰৰ পাছত ২০০৯ চনত তেওঁলোকে এই কষ্টৰ ফল লাভ কৰিলে। বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ে বৃহনমুম্বাই পৌৰ নিগমক চিকিৎসালয়, শিক্ষানুষ্ঠান, আদালত আৰু ধৰ্মীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ আশে-পাশে ১০০ মিটাৰ পৰ্যন্ত বিস্তৃত ২,২৩৭টা নিস্তব্ধ অঞ্চলৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।
মহাৰাষ্ট্ৰ চৰকাৰে ২০১৫ চনত এখন চাৰ্কুলাৰ জাৰি কৰি সমগ্ৰ মহাৰাষ্ট্ৰতে বাণিজ্যিক বাহনৰ পিছফালে ‘হৰ্ণ অ’কে প্লিজ’ ফলক ব্যৱহাৰ কৰাত এই ভিত্তিত নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিছিল যে ই মটৰচাইকেল আৰোহীক অপ্ৰয়োজনীয়ভাৱে হৰ্ণ বজাবলৈ উৎসাহিত কৰে আৰু শব্দ প্ৰদূষণত অৰিহণা যোগায়। ইয়াৰ উপৰিও তেওঁ ২০০৪ চন আৰু ২০০৬ চনত শব্দ প্ৰদূষণৰ বিৰুদ্ধে এক বিস্তৃত আলোচনা চক্ৰৰ আয়োজন কৰিছিল।
২০০৩ চনৰ পৰা তেওঁ আৱাজ ফাউণ্ডেশ্যনৰ জৰিয়তে শব্দ প্ৰদূষণ, অবৈধ বালি খনন, অবৈধ নিৰ্মাণ, জৈৱ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ বনাঞ্চলত খনন, সাগৰীয় প্ৰদূষণ আৰু তেল নিৰ্গমন, পৰিৱেশ অনুকূল উৎসৱ, গছ-গছনি সুৰক্ষা আৰু অন্যান্য পৰিৱেশ বিষয়ত ব্যক্তিগতভাৱে কাম কৰি আহিছে। লগতে, শিশুক ধঁপাত বিক্ৰীৰ আইন, আৰু জনস্বাৰ্থ কৰ্মীক সুৰক্ষা প্ৰদানৰ দৰে নাগৰিক সমস্যাৰ বাবে যুঁজিবলৈ ‘মুভমেণ্ট এগেইনষ্ট ইনটিমিডেচন, থ্ৰেট এণ্ড ৰিভেঞ্জ এগেইনষ্ট এক্টিভিষ্ট’ (মিট্ৰা) নামৰ এন জি অ’ আৰম্ভ কৰে।
এক সাক্ষাত্কাৰৰ সময়ত ছুমাইৰা আব্দুল আলী
বিভিন্ন মঞ্চৰ জৰিয়তে তেওঁ কেৱল পৰিৱেশৰ ক্ষতিৰ বিষয়ে মানুহক সচেতন কৰাই নহয়, ইয়াৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ কি উপায় অৱলম্বন কৰা উচিত, সেই বিষয়েও সচেতন কৰি তুলিছে। তেওঁৰ কৰ্মৰাজিক সাধাৰণ জনতাৰ সৈতে সংযোগ স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত সংবাদ মাধ্যম আৰু ছবিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। এই কথা মনত ৰাখি ছুমাইৰাই বহু তথ্যচিত্ৰত অংশগ্ৰহণ কৰিছে, যিবোৰ তেওঁৰ অভিযানৰ সৈতে প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত। ইয়াৰ ভিতৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্যচিত্ৰসমূহ হ’ল লাইন ইন দ্য ছেণ্ড, ছেণ্ড ৱাৰ্ছ, ইজ গড ডিফ, জাৰা ছুনিয়ে টো।
শব্দ প্ৰদূষণ, বালি খনন, ৰাজহুৱা স্থানত লাউডস্পীকাৰ, বালি মাফিয়া আৰু পৰিৱেশৰ ওপৰত তীব্ৰ আক্ৰমণ আদি বিষয়ত তেওঁ নিজৰ জীৱনকো তুচ্ছজ্ঞান কৰি সাহসেৰে যুঁজ দিছে। ইয়াৰ বাবে তেওঁক মাদাৰ টেৰেছা আৰু অশোকা ফেলোৰ দৰে সন্মানীয় বঁটাৰে সন্মানিত কৰা হৈছে। দেশ, সমাজ আৰু পৰিৱেশ ক্ষেত্ৰখনক এনে এগৰাকী সাহসী মহিলাৰ প্ৰয়োজন, যিয়ে ধ্বংস কৰিবলৈ নহয় বচাবলৈ যুঁজ দিয়ে।
(লেখক ইউ এছ টি এমৰ সহকাৰী অধ্যাপক আৰু গৱেষক)
